Duitsland, dat ooit werd beschouwd als een belangrijke motor van de Europese Unie, veroorzaakt steeds meer consternatie in hoofdsteden in het hele blok, omdat meningsverschillen in de regerende coalitie de belangrijkste beleidsdoelen van de EU dwarsbomen.

Het interne Duitse gekibbel en de Europese echo's daarvan worden in Brussel gezien als een symptoom van iets diepers: Duitslands onopgeloste zoektocht naar een nieuw economisch model nadat de oorlog in Oekraïne een einde maakte aan het goedkope Russische gas en de grotendeels onbelemmerde handelskanalen die decennialang de exportgeoriënteerde industrie voedden.

"Veel meer dan anderen in een fase van existentiële angst," karakteriseerde een EU-diplomaat de toestand van Duitsland. "Ze vrezen dat de software zelf kapot is - en daar komt nog eens de verschillende logica van coalitieleden bij."

Toen de sociaaldemocraat Olaf Scholz eind 2021 een coalitieakkoord sloot met de milieuvriendelijke Groenen en de economische liberalen van de Vrije Democraten (FDP), was het duidelijk dat het pact een moeilijke weg te gaan had, maar weinigen hadden voorspeld dat hun meningsverschillen op EU-niveau naar voren zouden komen.

Sindsdien zijn alleen de Groenen erin geslaagd om hun populariteit ongeveer te behouden. De sociaaldemocraten van Scholz zijn gedaald van bijna 26% bij de verkiezingen naar 14-15% en de steun voor de kleinste, de FDP, is meer dan gehalveerd tot 3-5% - wat betekent dat deze partij niet eens in het parlement zou komen als er nu verkiezingen zouden worden gehouden.

"Er is een oorzakelijk verband - juist omdat de FDP in eigen land ondergesneeuwd raakt, zoeken ze een manier om zich in zorgvuldig geselecteerde EU-dossiers te profileren om hun kiezers te mobiliseren," zei een tweede EU-diplomaat.

Duitse functionarissen wijzen op de constructieve rol die Berlijn heeft gespeeld in recente EU-besluiten om hulp aan Oekraïne veilig te stellen of om de regels voor begrotingstekorten te hervormen. Maar op andere gebieden hebben de meningsverschillen het voor de EU moeilijker gemaakt om haar agenda uit te voeren, waaronder de green deal.

Het effect werd afgelopen maart duidelijk, toen de Duitse FDP-minister van Verkeer, Volker Wissing, op het laatste moment afzag van een overeenkomst die Duitsland en andere EU-regeringen en wetgevers in 2022 hadden gesloten om de CO2-uitstoot van auto's te beperken.

"Waarom zouden we een deal met hen willen sluiten als we er niet op kunnen vertrouwen dat Duitsland zich eraan zal houden?", zei de EU-diplomaat.

Wat de zaken nog ingewikkelder maakt, is dat een uitspraak van het Duitse constitutionele hof afgelopen november een gat van 60 miljard euro in de Duitse begroting heeft geslagen, waardoor FDP-leider en Duitse minister van Financiën Christian Lindner in verlegenheid werd gebracht.

"Dat was het omslagpunt," zei een tweede hoge EU-diplomaat. "Nu is alles wat economische implicaties heeft extreem moeilijk."

Meer recentelijk heeft het Duitse transportministerie onder leiding van de FDP op het laatste moment opnieuw wijzigingen afgedwongen in een EU-wet die de uitstoot van CO2 door vrachtwagens moet beperken, terwijl bezwaren van het ministerie van Arbeid ertoe hebben bijgedragen dat een EU-wet die de rechten van gig-werknemers zou versterken, is gesneuveld.

Duitsland hielp ook mee aan het mislukken van een EU-wet die grote bedrijven zou verplichten om vast te stellen of hun toeleveringsketens gebruik maken van dwangarbeid of milieuschade veroorzaken.

"Als een resultaat slecht is, moet je nee kunnen zeggen," vertelde de Duitse minister van Justitie Marco Buschmann, een nauwe bondgenoot van Lindner, deze week aan het tijdschrift Spiegel. "Het feit dat er lang op EU-niveau over een idee is onderhandeld, betekent niet automatisch dat het goed is," zei hij.

DEUREN OPENEN

De Duitse regering had geen onmiddellijk commentaar op de bezorgdheid van de EU, maar een regeringsbron vertelde aan Reuters dat Duitsland door interne coalitiedisputen zich bij recente EU-stemmingen van stemming moest onthouden, maar dat het land verre van de enige "blokkeerder" van EU-projecten was.

Een handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur, die al lang in de pijplijn zit, is bijvoorbeeld opgeschort vanwege verschillende bezwaren in Europese hoofdsteden.

Maar hoewel EU-diplomaten erkennen dat niet alleen Duitsland bezwaren heeft tegen verschillende EU-beleidsmaatregelen, zeggen ze ook dat Duitsland de deur heeft opengezet voor anderen om hetzelfde te doen. En het was vooral de verandering op het laatste moment die voor onzekerheid zorgde of de afspraken nagekomen zouden worden.

"Je moet vertrouwen hebben in de afspraken die je maakt," vertelde Michael Bloss, een Duitse Groene wetgever in het Europees Parlement, aan Reuters. "Het is moeilijk als één lidstaat chaos creëert door zich niet aan eerder gemaakte afspraken te houden."

De grootte van Duitsland - die tot uiting komt in zijn stemrecht - maakt het moeilijk voor de rest van de EU om eromheen te werken als Duitsland zou besluiten om een stuk EU-wetgeving te blokkeren.

"Het wordt steeds erger. Wij in de EU betalen de prijs voor het feit dat ze hun eigen coalitie niet aankunnen," zei een derde EU-diplomaat.

Sommige ambtenaren wezen er echter op dat de FDP in feite vocht voor de stemmen van de Duitse industrie, die worstelt om zichzelf opnieuw uit te vinden nadat hogere energieprijzen haar beroofd hebben van een belangrijk concurrentievoordeel.

Jeromin Zettelmeyer, het hoofd van de Bruegel denktank, merkte op dat de FDP tegen Duitse energiesubsidies voor de industrie was, een standpunt dat zou moeten worden verwelkomd door anderen in de EU die zich een dergelijk beleid niet kunnen veroorloven.

"Duitsland wordt in wezen verscheurd tussen het niet bevoordelen van zijn eigen industrie ten koste van de EU en tegelijkertijd het behoud van zijn economisch model, dat ik zou definiëren als een industrieel model," zei Zettelmeyer.

"Het is een evenwichtsoefening. De vraag is of je het model kunt aanpassen in plaats van het helemaal weg te gooien. Daar is tijd en geld voor nodig. Dit is waar het belangenconflict met de rest van de EU vandaan komt."

De Europese politieke kalender, met verkiezingen voor het EU-parlement in juni, helpt niet echt mee, aangezien politici van alle politieke kleuren vrezen dat een reactie van de kiezers op de doelstelling van de EU om een koolstofeconomie zonder CO2-uitstoot tot stand te brengen, extreemrechtse populisten in Duitsland en elders in de kaart zal spelen.

Dat, gaf de Duitse regeringsbron toe, was één bron van spanningen binnen de coalitie, en hij voegde eraan toe: "we hopen dat de situatie na de Europese verkiezingen beter zal worden." (Verslaggeving: Giselda Vagnoni in Rome, Michel Rose in Parijs, Christian Kraemer en Andreas Rinke in Berlijn, Kate Abnett, Julia Payne en Jan Strupczewski in Brussel, Redactie: Tomasz Janowski)