In tegenstelling tot de asteroïde die 66 miljoen jaar geleden de dinosauriërs verwoestte, duurde deze uitsterving langer, waarbij soorten één voor één uitstierven naarmate de omstandigheden verslechterden. Wetenschappers zeiden maandag dat fossielen die in Zuid-Afrika zijn opgegraven een kijkje geven in dit drama. Ze vertellen het verhaal van een roofdier dat meerdere generaties lang de halve wereld rond trok in een wanhopige, en uiteindelijk mislukte, poging om te overleven.

Dit beest, een zoogdiervoorloper ter grootte van een tijger met sabeltanden die Inostrancevia wordt genoemd, was alleen bekend van fossielen die in de noordwestelijke hoek van Rusland, grenzend aan de Noordelijke IJszee, werden opgegraven, totdat er nieuwe resten werden ontdekt op een boerderij in centraal Zuid-Afrika.

De fossielen suggereren dat Inostrancevia haar plaats van herkomst heeft verlaten en in de loop der tijd - misschien wel honderden of duizenden jaren - ongeveer 12.000 km heeft afgelegd over het oude supercontinent Pangaea, in een tijd dat de huidige continenten nog verenigd waren. Inostrancevia vulde de ecologische niche van toppredator in Zuid-Afrika die vrijkwam nadat vier andere soorten al waren verdwenen.

"Hij overleefde daar echter niet lang," zei paleontoloog Christian Kammerer van het North Carolina Museum of Natural Sciences, hoofdauteur van het onderzoek dat gepubliceerd is in het tijdschrift Current Biology, waarbij hij opmerkte dat Inostrancevia en al zijn naaste verwanten verdwenen in de massa-extinctie die "the Great Dying" genoemd wordt.

"Ze hebben dus geen levende afstammelingen, maar ze zijn wel lid van de grotere groep die synapsiden wordt genoemd en waar zoogdieren deel van uitmaken als levende vertegenwoordigers," voegde Kammerer eraan toe.

Inostrancevia maakt deel uit van een groep dieren die protomamdieren worden genoemd en die reptielachtige en zoogdierachtige kenmerken combineren. Het dier was 3 tot 4 meter lang, ongeveer zo groot als een Siberische tijger, maar had een verhoudingsgewijs grotere en verlengde schedel en enorme, lemmetachtige hoektanden.

"Ik vermoed dat deze dieren voornamelijk prooien doodden met hun sabelachtige hoektanden en ofwel stukken vlees uitsneden met de gekartelde snijtanden of, als het klein genoeg was, de prooi in zijn geheel doorslikten," zei Kammerer.

Inostrancevia's lichaam had een ongebruikelijke houding die typisch is voor protomamalen, niet helemaal gespreid zoals een reptiel of rechtop zoals een zoogdier, maar iets ertussenin, met gespreide voorpoten en meestal rechtopstaande achterpoten. Ook ontbrak de gezichtsspieren van zoogdieren en zou het dier geen melk hebben geproduceerd.

"Of deze dieren behaard waren of niet, blijft een open vraag," zei Kammerer.

Het massale uitsterven, dat ongeveer een miljoen jaar duurde, vormde de basis voor de opkomst van de dinosauriërs in het daaropvolgende Trias. Massaal vulkanisme ontketende lavastromen over grote delen van Eurazië en pompte duizenden jaren lang kooldioxide in de atmosfeer. Dit veroorzaakte een wereldwijde temperatuurpiek, uitputting van zuurstof in de zeeën en de atmosfeer, verzuring van de oceanen en wereldwijde woestijnvorming.

Vooral toppredatoren waren kwetsbaar voor uitsterven omdat ze het meeste voedsel en ruimte nodig hadden.

"Ze doen er relatief lang over om volwassen te worden en hebben weinig nakomelingen. Wanneer ecosystemen verstoord raken en de prooiaanvoer afneemt of de beschikbare habitat beperkt is, worden toppredatoren onevenredig hard getroffen," aldus Kammerer.

De onderzoekers zien parallellen tussen de Perm-crisis en de door mensen veroorzaakte klimaatverandering van vandaag.

"De ontberingen waar deze soorten mee te maken kregen waren een direct gevolg van een wereldwijde opwarmende klimaatcrisis, dus ze hadden echt geen andere keuze dan zich eraan aan te passen of uit te sterven. Dit blijkt duidelijk uit het bewijs van hun korte volharding ondanks deze omstandigheden, maar uiteindelijk verdwenen ze één voor één," zei paleontoloog en medeauteur van de studie Pia Viglietti van het Field Museum in Chicago.

"In tegenstelling tot onze Perm-voorgangers," voegde Viglietti eraan toe, "hebben wij nu de mogelijkheid om iets te doen om te voorkomen dat dit soort ecosysteemcrisis zich opnieuw voordoet."