Een tribunaal, gemodelleerd naar andere ad-hocrechtbanken zoals de Neurenbergprocessen van nazi-oorlogsmisdadigers na de Tweede Wereldoorlog, werd vorig jaar voorgesteld. Het heeft nu aan kracht gewonnen binnen een bredere beweging voor herstelbetalingen voor slavernij, zo blijkt uit een verslag van Reuters dat gebaseerd is op interviews met een dozijn mensen.

Het idee van een speciaal tribunaal, dat in juni formeel werd aanbevolen door het Permanente Forum van de V.N. voor Mensen van Afrikaanse Afkomst, is verder onderzocht door Afrikaanse en Caribische regionale organen, zei Eric Phillips, vicevoorzitter van de commissie voor herstel van slavernij voor de Caribische Gemeenschap, CARICOM, die 15 lidstaten groepeert.

De reikwijdte van een tribunaal is nog niet vastgesteld, maar het U.N. Forum heeft in een voorlopig rapport aanbevolen dat het zich zou moeten bezighouden met herstelbetalingen voor slavernij, apartheid, genocide en kolonialisme.

Voorstanders, waaronder binnen CARICOM en de Afrikaanse Unie (AU), die 55 landen over het hele continent groepeert, werken aan een bredere steun voor het idee onder de leden van de V.N., aldus Phillips.

Een speciaal VN-tribunaal zou helpen om wettelijke normen vast te stellen voor complexe internationale en historische herstelbetalingen, zeggen de voorstanders. Tegenstanders van herstelbetalingen voeren onder andere aan dat hedendaagse staten en instellingen niet verantwoordelijk gehouden mogen worden voor historische slavernij.

Zelfs de voorstanders erkennen dat het niet gemakkelijk zal zijn om een internationaal tribunaal voor slavernij op te richten.

Er zijn "enorme obstakels", aldus Martin Okumu-Masiga, secretaris-generaal van het Africa Judges and Jurists Forum (AJJF), dat de AU advies geeft over herstelbetalingen.

Hindernissen zijn onder andere het verkrijgen van medewerking van landen die betrokken waren bij de handel in tot slaaf gemaakte mensen en de juridische complexiteit van het vinden van verantwoordelijke partijen en het bepalen van rechtsmiddelen.

"Deze dingen gebeurden vele jaren geleden en het kan een uitdaging zijn om toegang te krijgen tot historische documenten en bewijsmateriaal en deze zelfs te verifiëren," zei Okumo-Masiga.

In tegenstelling tot de Neurenbergprocessen is er niemand meer in leven die direct betrokken was bij de trans-Atlantische slavernij.

Gevraagd naar het idee van een tribunaal, erkende een woordvoerder van het Britse Ministerie van Buitenlandse Zaken de rol van het land in de trans-Atlantische slavernij, maar zei dat er geen plannen waren om herstelbetalingen te doen. In plaats daarvan zouden misstanden uit het verleden moeten worden aangepakt door lessen te trekken uit de geschiedenis en "de uitdagingen van vandaag" aan te pakken, zei de woordvoerder.

Voorstanders van herstelbetalingen zeggen echter dat Westerse landen en instellingen die nog steeds profiteren van de rijkdom die de slavernij genereerde, ter verantwoording moeten worden geroepen, vooral gezien de aanhoudende erfenissen van rassendiscriminatie.

Een tribunaal zou helpen om een "officieel verslag van de geschiedenis" op te stellen, aldus Brian Kagoro, een Zimbabwaanse advocaat die al meer dan twintig jaar pleit voor herstelbetalingen.

Racisme, verarming en economische onderontwikkeling zijn verbonden met de langdurige gevolgen van de trans-Atlantische slavernij van de Verenigde Staten naar Europa en het Afrikaanse continent, volgens studies van de V.N..

"Deze erfenissen zijn springlevend," zei Clive Lewis, een Brits Labour parlementslid en een afstammeling van mensen die tot slaaf gemaakt werden in de Caribische natie Grenada.

Zwarte mensen "wonen in armere en meer vervuilde gebieden, ze hebben slechtere voedingsgewoonten, ze hebben slechtere onderwijsresultaten... omdat structureel racisme diep geworteld is."

NIGERIA VÓÓR

Het voorstel voor een tribunaal werd in november besproken op een top over herstelbetalingen in Ghana, die werd bijgewoond door Afrikaanse en Caribische leiders.

De top in Ghana eindigde met een toezegging om gerechtelijke routes te onderzoeken, waaronder "opties voor procesvoering".

De dichtstbevolkte natie van Afrika, Nigeria, is voorstander van een tribunaal, vertelde minister van Buitenlandse Zaken Yusuf Tuggar in februari aan Reuters, en zei dat het land het idee zou steunen "totdat het werkelijkheid wordt".

In Grenada, waar honderdduizenden tot slaaf gemaakt werden, staat premier Dickon Mitchell "volledig achter het idee", aldus een woordvoerder, die het tribunaal beschreef als een initiatief onder leiding van CARICOM.

Phillips zei dat het werk om een tribunaal op te richten zou moeten plaatsvinden via het systeem van de Verenigde Naties en gesprekken zou moeten omvatten met landen, waaronder Portugal, Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Nederland en Denemarken, die betrokken waren bij het verhandelen van tot slaaf gemaakte mensen naar het Caribisch gebied en andere gebieden.

Reuters kon niet vaststellen hoeveel landen in Afrika en het Caribisch gebied het idee waarschijnlijk zouden steunen.

Een van de meest uitgesproken voorstanders van het tribunaal is Justin Hansford, een professor in de rechten aan de Howard University die door het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken wordt gesteund om zitting te nemen in het VN-forum. Hij zei dat het idee besproken zal worden tijdens de derde sessie van het forum, die op 16 april begint en waar 50 of meer landen aan zullen deelnemen.

Daarna is Hansford van plan om naar Afrika te reizen om te lobbyen voor verdere steun, met als doel om het voorstel met sterkere steun naar voren te brengen tijdens de Algemene Vergadering van de V.N. in september, vertelde hij aan Reuters.

"Veel van mijn werk is nu om te proberen het te realiseren," zei hij over het tribunaal, waarbij hij zei dat het drie tot vijf jaar zou kunnen duren om het van de grond te krijgen. Phillips zei dat het doel was om tegen 2025 genoeg steun te krijgen.

De Verenigde Staten, die het VN-forum gefinancierd hebben, "zullen een beslissing nemen over het tribunaal wanneer het ontwikkeld en opgericht is," zei een woordvoerder van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken. "De Verenigde Staten steunen echter krachtig het werk van het forum, voegde de woordvoerder eraan toe.

Wat de herstelbetalingen betreft, "vormen de complexiteit van de kwestie, de juridische uitdagingen en de verschillende perspectieven van de Caribische naties aanzienlijke uitdagingen," zei de woordvoerder.

Het leiderschap van de V.N. heeft zich nu uitgesproken voor herstelbetalingen, die in andere omstandigheden gebruikt zijn om grote morele en economische schulden te compenseren, zoals aan Japanse Amerikanen die door de Verenigde Staten geïnterneerd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog en aan families van overlevenden van de Holocaust.

"Wij roepen op tot kaders voor reparatoire rechtvaardigheid, om generaties van uitsluiting en discriminatie te helpen overwinnen," zei de secretaris-generaal van de V.N. Antonio Guterres op 25 maart, in zijn meest directe publieke commentaar tot nu toe over de kwestie. Het kantoor van Guterres reageerde niet op een verzoek om commentaar over een mogelijk tribunaal.

"Geen enkel land met een erfenis van slavernij, de handel in tot slaaf gemaakte Afrikanen of kolonialisme heeft volledig afgerekend met het verleden, of uitgebreid rekening gehouden met de gevolgen voor het leven van mensen van Afrikaanse afkomst vandaag de dag," zei Liz Throssell, woordvoerster van het mensenrechtenbureau van de V.N., in antwoord op een vraag over het tribunaal.

Nederland verontschuldigde zich vorig jaar voor zijn rol in de trans-Atlantische slavernij en kondigde een fonds van ongeveer 200 miljoen dollar aan om dat verleden aan te pakken. Een woordvoerder van het Ministerie van Buitenlandse Zaken zei niet op de hoogte te zijn van de discussies over een tribunaal en kon niet op vragen reageren.

De Franse regering weigerde commentaar te geven. De regeringen van Portugal, Spanje en Denemarken reageerden niet op verzoeken om commentaar.

EISERS EN GEDAAGDEN

Het streven naar een tribunaal komt deels voort uit de overtuiging dat claims vastgelegd moeten worden in een wettelijk kader, zei Okumu-Masiga, van het Africa Judges and Jurists Forum.

Verschillende instellingen, waaronder de Europese Unie, hebben geconcludeerd dat trans-Atlantische slavernij een misdaad tegen de menselijkheid was.

Na de Neurenbergprocessen van 1940 formaliseerde de V.N. de structuur van speciale tribunalen - strafhoven die op ad-hocbasis werden opgericht om ernstige internationale misdaden, zoals misdaden tegen de menselijkheid, te onderzoeken.

De V.N. heeft er sindsdien twee opgericht: één om de verantwoordelijken voor de Rwandese genocide van 1994 te vervolgen en één om oorlogsmisdaden te vervolgen die in de jaren '90 in het voormalige Joegoslavië zijn gepleegd.

De tribunalen voor Rwanda en Joegoslavië werden opgericht door de Veiligheidsraad van de V.N., maar het Internationaal Strafhof, een ander internationaal tribunaal van de V.N., werd opgericht via een resolutie van de Algemene Vergadering, een mogelijke route voor een tribunaal voor herstelbetalingen voor slavernij, zei Hansford.

Okumu-Masiga zei dat getroffen landen, afstammelingen van tot slaaf gemaakten en inheemse groepen potentiële eisers kunnen zijn, terwijl verdachten naties en instellingen kunnen zijn met historische banden met slavernij of zelfs afstammelingen van slavendrijvers.

Een internationaal tribunaal is niet de enige beschikbare juridische weg.

Tijdens een top van Caribische landen in februari van dit jaar stelden de verzamelde premiers en presidenten voor om samen te werken met de AU om via de Algemene Vergadering van de VN een adviserend juridisch advies van het ICJ over herstelbetalingen aan te vragen, aldus een bron die bekend is met de zaak bij CARICOM.

Makmid Kamara, oprichter van de in Accra gevestigde maatschappelijke groep Reforms Initiatives die met de AU samenwerkt aan herstelrecht, zei dat beslissingen over de te volgen weg genomen zouden worden op basis van dat advies van het ICJ.

HERSTELBETALINGSBEWEGING

Van de 15e tot het einde van de 19e eeuw werden minstens 12,5 miljoen tot slaaf gemaakte Afrikanen onder dwang vervoerd door voornamelijk Europese schepen, maar ook schepen onder Amerikaanse en Braziliaanse vlag, en als slaven verkocht.

Vóór de afschaffing van de slavernij vervoerde Groot-Brittannië naar schatting 3,2 miljoen mensen, het meest actieve Europese land na Portugal, dat er bijna 6 miljoen tot slaaf maakte.

Degenen die de wrede reis overleefden, zwoegden op plantages onder onmenselijke omstandigheden in Amerika, voornamelijk in Brazilië, het Caribisch gebied en de Verenigde Staten, terwijl anderen van hun arbeid profiteerden.

De roep om herstelbetalingen begon bij de tot slaaf gemaakte mensen zelf.

"Ze renden weg, ze verhieven hun stem in protestliederen, ze voerden verzetsoorlogen," zei Verene A. Sheperd, directeur van het centrum voor herstelonderzoek aan de Universiteit van West-Indië.

De beweging kreeg later steun uit verschillende hoeken, van de Amerikaanse burgerrechtenleider Martin Luther King Jr. tot de Rastafari's in het Caribisch gebied. In het afgelopen jaar hebben enkele van 's werelds grootste instellingen hun stem laten horen.

Ghana leidde de inspanningen om Afrikaanse steun te krijgen voor het formeel nastreven van herstelbetalingen, waarbij Nigeria, Senegal en Zuid-Afrika zich ook achter de zaak schaarden, aldus Kamara.

De meeste discussie heeft zich gericht op de trans-Atlantische handel, aldus Hansford en Phillips, in plaats van de oudere trans-Saharahandel naar de islamitische wereld, die naar schatting enkele miljoenen tot slaaf gemaakte Afrikanen heeft vervoerd.

Wat herstelbetalingen in de praktijk zouden inhouden, is onderwerp van discussie. Sommigen, waaronder in de Verenigde Staten, hebben aangedrongen op individuele betalingen aan afstammelingen van tot slaaf gemaakte mensen. CARICOM riep in een plan uit 2014 op tot kwijtschelding van schulden en steun van Europese landen om de volksgezondheid en economische crises aan te pakken.

Het besluit van de AU om zich bij CARICOM aan te sluiten heeft de campagne nieuw gewicht gegeven, zegt Jasmine Mickens, een Amerikaanse strateeg voor sociale bewegingen die gespecialiseerd is in herstelbetalingen.

De AU ontwikkelt nu Afrika's eigen witboek over hoe herstelbetalingen eruit zouden kunnen zien, zei Okumu-Masiga.

"We hebben een wereldwijde gemeenschap achter deze boodschap," zei Mickens, die het evenement in Ghana bijwoonde. "Dat is iets wat deze beweging nog nooit eerder heeft gezien."