Het overhaaste vertrek maakte deel uit van Duitslands haast om "alles wat kan zwemmen naar zee te sturen," zoals de hoogste baas van de marine het uitdrukte, om een gebied te verdedigen dat door militaire strategen al lang als het zwakste punt van het bondgenootschap wordt beschouwd. Het plotselinge vertrek van de schepen toonde aan hoe de NAVO, en Duitsland, door de invasie van Rusland in een nieuwe realiteit zijn gestort en geconfronteerd worden met wat ambtenaren, diplomaten, ambtenaren van inlichtingendiensten en veiligheidsbronnen beschouwen als de ernstigste bedreiging voor de collectieve veiligheid van het bondgenootschap sinds de Koude Oorlog.

Schmitt-Eliassen, die zijn basis heeft in de Duitse Oostzeehaven Kiel, sprak met Reuters op het vliegdek van het bevoorradingsschip Elbe. Ernaast, in het zicht van de kerktorens van de Letse hoofdstad Riga, lagen een Lets en een Litouws schip, en schepen en zeelieden van landen als Denemarken, België en Estland zouden zich later bij de groep voegen.

In totaal 12 NAVO-oorlogsschepen met ongeveer 600 zeelieden aan boord zouden in de komende dagen met een mijnopruimingsoperatie beginnen.

Op 16 febr., toen uit inlichtingen bleek dat een invasie op handen was, noemde de secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, het huidige tijdperk een "nieuw normaal".

Het lijkt veel op een terugkeer naar het verleden. Het NAVO-bondgenootschap, dat in 1949 werd opgericht om zich tegen de Sovjetdreiging te verdedigen, staat voor een terugkeer naar gemechaniseerde oorlogvoering, een enorme stijging van de defensie-uitgaven, en mogelijk een nieuw IJzeren Gordijn dat over Europa valt. Na een moeizame zoektocht naar een nieuwe rol na de Koude Oorlog, terrorismebestrijding na de aanslagen van 11 september op de Verenigde Staten in 2001 en een vernederende terugtrekking uit Afghanistan in 2021, verdedigt de NAVO zich nu weer tegen haar oorspronkelijke aartsvijand.

Maar er is een verschil. China, dat zich tijdens de Koude Oorlog afsplitste van de Sovjet-Unie, heeft geweigerd de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen, die Moskou een "speciale militaire operatie" noemt. En de oude blauwdrukken van de Koude Oorlog werken niet meer, nu de NAVO zich sinds de jaren negentig naar het oosten heeft uitgebreid, met voormalige Sovjet-staten - waaronder de Baltische staten Letland, Litouwen en Estland in 2004.

Begin februari hebben China en Rusland een krachtige gezamenlijke verklaring afgelegd waarin zij de uitbreiding van de NAVO in Europa verwerpen en de door het Westen geleide internationale orde in twijfel trekken.

Een rechtstreekse confrontatie tussen de NAVO en Rusland zou een wereldwijd conflict kunnen ontketenen.

"We hebben een keerpunt bereikt," zei de gepensioneerde Duitse generaal Hans-Lothar Domroese, die tot 2016 een van de hoogste NAVO-commando's in de Nederlandse stad Brunssum leidde.

"We hebben nu China en Rusland die gezamenlijk optreden en de Verenigde Staten moedig uitdagen voor het wereldleiderschap ... In het verleden hebben wij gezegd dat afschrikking werkt. Nu moeten wij ons afvragen: Is afschrikking voldoende?"

Dit wordt onderstreept door de missie van Schmitt-Eliassen - een regelmatige oefening die door de Russische invasie naar voren werd gehaald.

De kwestie is de toegang. Voordat de Sovjet-Unie werd ontbonden, had de NAVO de Sovjet-Unie in bedwang kunnen houden door de westelijke ingang van de Oostzee te blokkeren. Dat zou de Baltische vloot van de Sovjet-Unie insluiten om te voorkomen dat die de Noordzee zou bereiken, waar haar oorlogsschepen bevoorradingskonvooien van de V.S. zouden kunnen aanvallen.

Vandaag zijn de rollen van de NAVO en Rusland omgedraaid: Een moedig Moskou zou de nieuwe Baltische leden van de NAVO kunnen omsingelen, en hen van het bondgenootschap afsnijden. Als er een nieuwe IJzeren Curta
moet vallen, moet de NAVO ervoor zorgen dat haar leden er niet achter komen te staan zie kaart https://tmsnrt.rs/3tnekaO

De drie kleine landen, met een gezamenlijke bevolking van ongeveer zes miljoen mensen, hebben één enkele verbinding over land met het hoofdgebied van het bondgenootschap. Een corridor van ongeveer 65 km is geperst tussen de zwaarbewapende Russische exclave Kaliningrad in het westen en Wit-Rusland in het oosten.

Het doel van Schmitt-Eliassen is dus om de waterweg open te houden, als aanvoerlijn ook voor niet-NAVO-staten Finland en Zweden. Miljoenen tonnen oude mijnen, munitie en chemische wapens liggen vermoedelijk op de bodem van de ondiepe Oostzee, een erfenis van twee wereldoorlogen.

Mijnen - of zij nu oud en onontploft zijn of pas gelegd - kunnen een effect hebben dat verder gaat dan vernietiging, aldus Schmitt-Eliassen. Een waarneming van een mijn, of een gerucht van een waarneming, kan havens dagenlang sluiten terwijl het gebied wordt schoongeveegd. Als dat in de Oostzee gebeurt, bestaat het gevaar dat "de schappen van de supermarkt leeg blijven."

Zelfs handelsschepen kunnen een militaire factor worden in de nauwe westelijke ingang van de Oostzee, zei hij, verwijzend naar scenario's zoals het incident van maart 2021, toen het containerschip Ever Given het verkeer door het Suezkanaal dagenlang blokkeerde.

"Je kunt niemand de schuld geven van dit (soort incidenten), het is niet toe te schrijven," zei de chef van de Duitse marine, vice-admiraal Jan Christian Kaack, tegen Reuters.

VOLGEND DOELWIT?

Cruciaal voor de Baltische staten is de landverbinding tussen Kaliningrad en Wit-Rusland. De inbeslagneming daarvan, de Suwalki-kloof genaamd, zou de Baltische staten de pas afsnijden.

"Poetin zou snel de Suwalki-kloof kunnen innemen," zei Domroese, de gepensioneerde Duitse generaal, eraan toevoegend dat dit niet vandaag of morgen zal gebeuren, "maar het zou over een paar jaar kunnen gebeuren."

De recente acties van Poetin zijn niet allemaal voorspelbaar geweest. Op 28 februari heeft hij de Russische kernmacht in hoogste staat van paraatheid gebracht, met een retoriek die volgens Stoltenberg tegen Reuters "gevaarlijk, het is roekeloos" is.

Het Kremlin heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar. Poetin zegt dat de zorgen die Rusland gedurende drie decennia over de uitbreiding van de NAVO heeft geuit, door het Westen zijn weggewuifd, en dat het post-Sovjet-Rusland na de val van de Sovjet-Unie in 1991 is vernederd.

Hij zegt dat de NAVO, als instrument van de Verenigde Staten, haar leger op het grondgebied van Oekraïne aan het opbouwen was op een manier die Rusland bedreigde.

Op 11 maart vertelde de Russische minister van Defensie, Sergei Shoigu, aan Poetin dat het Westen bezig was zijn militaire troepen dicht bij de westelijke grenzen van Rusland op te voeren. Poetin vroeg Shoigu een rapport op te stellen over hoe te reageren.

De Oekraïense president Volodymyr Zelinskiy heeft gewaarschuwd dat de Baltische staten het volgende doelwit van Rusland zullen zijn. De Oostzee is een grote en drukke scheepvaartmarkt voor containers en andere vracht, die Zweden, Finland, Estland, Letland, Litouwen en Rusland verbindt met de rest van de wereld.

Het "is van een normaal rustig gebied, naar een gebied gegaan waar je voorzichtig moet zijn," zei Peter Sand, hoofdanalist bij het platform voor de benchmarking van lucht- en zeevrachttarieven Xeneta. Nu de vraag en de logistiek verstoord zijn, zijn de tarieven die de verladers betalen om ladingen van Hamburg naar Sint-Petersburg en Kaliningrad te vervoeren met 15% gedaald sinds de invasie, volgens de gegevens van Xeneta.

Bijna 25 jaar lang dacht het Westen dat Rusland door diplomatie en handel getemd kon worden om de stabiliteit en veiligheid in Europa te handhaven. In 1997 ondertekenden de NAVO en Rusland een "stichtingsakte" die bedoeld was om vertrouwen op te bouwen en de aanwezigheid van strijdkrachten van beide partijen in Oost-Europa te beperken.

Het bondgenootschap probeerde ook een partnerschap op te bouwen met Rusland, dat nog in 2012 deelnam aan NAVO-oefeningen in de Oostzee, volgens de gepensioneerde Amerikaanse admiraal James Foggo, die bijna tien jaar lang tot 2020 het bevel voerde over de Amerikaanse en NAVO-vloten in Europa.

Nadat Rusland in 2014 de Krim had geannexeerd, heeft de NAVO kleine, multinationale gevechtseenheden opgericht in Polen en de drie Baltische staten, die dienen als voorwaartse aanwezigheid om Moskou af te schrikken. Maar de troepenaantallen zijn bedoeld om de "oprichtingsakte" niet te schenden, die de mogelijkheid van de NAVO om permanent troepen naar de Baltische staten en Polen te verplaatsen, heeft belemmerd.

"Wij dachten allemaal dat er geen vijand meer zou zijn," zei admiraal Rob Bauer, de voorzitter van het militaire comité van de NAVO, tegen Reuters. "Wij worden nu geconfronteerd met een natie die laat zien dat zij agressief is, dat zij strijdkrachten heeft waarvan wij dachten dat ze niet meer gebruikt zouden worden."

Hoewel de aantallen voortdurend veranderen, is het aantal troepen onder het bevel van de NAVO Supreme Allied Commander in Europe (SACEUR) Tod Wolters sinds de invasie van Rusland meer dan verdubbeld, tot ongeveer 40.000, volgens NAVO-diplomaten en -ambtenaren.

De NAVO-bondgenoten hebben ook vijf vliegdekschepen naar Europese wateren verplaatst, in Noorwegen en de Middellandse Zee, het aantal gevechtsvliegtuigen in de lucht in het NAVO-luchtruim verhoogd en de omvang van de gevechtseenheden in de Baltische staten en Polen meer dan verdubbeld. Het aantal strijdkrachten van de gastlanden in de regio bedraagt ongeveer 290.000, maar staat hoofdzakelijk onder nationale controle.

HET MOMENT VAN DUITSLAND

De grootste verandering in het "nieuwe normaal" van de NAVO, zeggen diplomaten, voormalige ambtenaren en deskundigen, is de ommekeer van Duitsland in een decennialang beleid van lage defensie-uitgaven. Gehinderd door schuldgevoel over zijn oorlogsverleden en het daaruit voortvloeiende pacifisme onder zijn bevolking, weerstond Duitsland de druk van de Verenigde Staten om deze te verhogen tot een NAVO-doelstelling van 2% van de economische output. Frankrijk en Groot-Brittannië voldoen beide aan het doel, maar de defensie-uitgaven van Duitsland bedroegen in 2021 slechts 1,5%.

Met verouderend materieel en personeelstekorten was Berlijn decennia lang gezien als een zwakke partner, vanwege zijn terughoudendheid om troepen naar gevechtshandelingen te sturen.

Maar op 27 februari zei kanselier Olaf Scholz dat Berlijn nu het streefcijfer van 2% zou halen - en beloofde een injectie van 100 miljard euro (110 miljard dollar) in het leger.

Duitsland is al een tijdje bezorgd over de aanwezigheid van Moskou in de Oostzee. Na de Russische annexatie van de Krim heeft Berlijn een alliantie gesmeed van de westerse marines aan de Oostzee.

"Wij moesten eenvoudigweg nota nemen van het feit dat wij - of wij het leuk vinden of niet - de 900 pond gorilla in de ring zijn," zei marinechef Kaack. "Zoals wij tegen de Verenigde Staten opkijken als een kleinere partner, zo kijken onze partners hier tegen ons op."

Kort na de Russische invasie kondigde Berlijn aan dat het 35 Lockheed Martin F-35 gevechtsvliegtuigen van de Verenigde Staten zou kopen om zijn verouderde Tornadovloot te vervangen.

GEEN BEPERKINGEN MEER

De Verenigde Staten brengen ook meer militair materieel naar Europa, waaronder voertuigen en wapens naar België, Nederland, Duitsland en Polen, die onmiddellijk gebruikt kunnen worden door nieuw aankomende Amerikaanse troepen, in plaats van weken te wachten op tanks en vrachtwagens die vanaf Amerikaanse bases verscheept worden.

Douglas Lute, een voormalig ambassadeur van de V.S. bij de NAVO, zei tegen Reuters dat het "nieuwe normaal" van de NAVO een stapje hoger moet liggen dan wat het bondgenootschap na de Krim is overeengekomen. Het zal waarschijnlijk schriftelijk worden vastgelegd in het officiële hoofdstrategiedocument van de NAVO, bekend als haar "Strategisch Concept", dat zal worden overeengekomen op de volgende NAVO-top in Madrid in juni.

"Je zult zien dat de gevechtscapaciteit naar voren wordt geschoven, zowel om de oostelijke bondgenoten gerust te stellen als om een nog prominentere afschrikkingsboodschap aan Rusland over te brengen," zei Lute.

Hij zei dat de bestaande multinationale gevechtseenheden van de NAVO in de Baltische staten en Polen - oorspronkelijk in totaal zo'n 5.000 manschappen - aanzienlijk in omvang zouden moeten worden vergroot. Hij zei te verwachten dat "meer geavanceerde luchtverdedigingssystemen naar voren zullen worden geschoven," met inbegrip van Patriot en andere systemen in de Baltische staten en Polen.

En hij verwacht dat er meer Amerikaanse wapens en militair materieel in Europa zullen worden geprespositioneerd. Er zouden meer NAVO-troepen kunnen worden gestationeerd in Roemenië, Bulgarije, Slowakije en Hongarije.

De delegatie van de VS bij de NAVO weigerde commentaar te geven. Haar gezant, Julianne Smith, zei op 15 maart dat het bondgenootschap toezeggingen deed om "meer troepenmacht in Midden- en Oost-Europa te hebben en nieuwe beleidsinstrumenten te ontwikkelen."

Maar - net als in de Koude Oorlog - zal de NAVO met Rusland moeten blijven communiceren om geen ongelukken met mogelijk verwoestende gevolgen te riskeren.

"De NAVO heeft een zekere verantwoordelijkheid om meer te doen dan alleen te proberen Rusland buiten de deur te houden," zei Adam Thomson, een voormalige Britse ambassadeur bij de NAVO en nu directeur van de denktank European Leadership Network in Londen. "Het gaat om het beheer van een onvermijdelijke strategische instabiliteit."

($1 = 0,9044 euro

)