In een land dat wordt geteisterd door regelmatige onlusten die vaak leiden tot oproepen om onruststokers hard aan te pakken, kan het moeilijk zijn om kritiek te leveren op een politiemacht die onder druk staat en personeel verliest.

Maar experts zeggen dat de autoriteiten niet langer de ogen kunnen sluiten voor beschuldigingen van rechtse groeperingen over welig tierend racisme binnen het korps, raciale profilering en vragen over werving, training en politiedoctrine.

"Wat constant blijft, is de weigering van de politieke macht om in te grijpen in één van de factoren van deze explosieve cocktail: de politie," zei historicus Cedric Mas op Twitter.

"Rellen in de VS en Groot-Brittannië in de jaren 60 en 80 hebben geleid tot diepgaande hervormingen van de politie. In Frankrijk? Niets in de afgelopen 40 jaar," zei hij.

Veel westerse regeringen, van Groot-Brittannië in 2011 tot de Verenigde Staten met de Black Lives Matter-beweging die in 2013 ontstond, hebben de afgelopen decennia te maken gehad met rassenrellen tegen de politie. Maar het officieel kleurenblinde Frankrijk heeft lang geweigerd om te erkennen dat er een raciale factor in het spel was.

Hoewel Frankrijk in de afgelopen twee decennia ongeveer 30 wetsvoorstellen heeft ingediend op het gebied van openbare orde en veiligheid, bevatte geen enkele wetsvoorstellen een revisie van de politie sinds een hervorming in 1995, die de vakbonden ruime bevoegdheden gaf om mee te werken aan het beheer, aldus Olivier Cahn, professor in de rechten aan de Universiteit van Cergy.

"Vanaf dat moment werden de vakbonden betrokken bij alles wat gezamenlijk beheerd wordt, inclusief het personeelsbeheer," vertelde hij aan Reuters. "Het concrete resultaat in de daaropvolgende jaren was dat vakbonden deals sloten met verschillende ministers van Binnenlandse Zaken."

Deze ruime bevoegdheden, die de loyaliteit verzekeren van politieagenten op het terrein die hun carrière te danken hebben aan de vakbond waarbij ze zich hebben aangesloten, hebben vakbondsleiders een buitenmaatse invloed gegeven op ministers van de regering.

"De grootste angst is om de controle over de politiemacht te verliezen," zei Cahn.

OUTCRY

Regeringsministers die hebben geprobeerd om de politie te hervormen en haar waakhond meer onafhankelijkheid te geven, hebben dat op eigen risico gedaan.

In juni 2020 beschreef Christophe Castaner, voormalig minister van Binnenlandse Zaken van Macron en afkomstig van de socialisten, gedetailleerde plannen om de politie te hervormen. Deze plannen omvatten een verbod op het controversiële gebruik van wurggrepen tijdens arrestaties, een hervorming van de politiewaakhond IGPN en een nultolerantiebeleid voor racisme bij de politie.

Na verontwaardiging van de politievakbonden werd hij een maand later in een herschikking vervangen door de hard pratende Gerald Darmanin, een voormalig conservatief.

"Of je steunt de politie of je komt in de problemen," zei Franck Louvrier, een voormalig communicatieadviseur van ex-president Nicolas Sarkozy toen hij minister van Binnenlandse Zaken was.

"Bij het ministerie van Binnenlandse Zaken draait alles om de menselijke factor, de gevoelens die je voor hen hebt, want politieagenten worden elke dag aangevallen."

Een voorstel van Darmanin om de onderzoekstak van de politie te hervormen maakte de politie dit jaar woedend en leidde tot verschillende stakingen op een ongemakkelijk moment voor de regering, net toen het grote publiek demonstreerde tegen wijzigingen in de pensioenregels.

RACISME

Aan de basis van de rellen die de raciaal gemengde volksbuurten rond de Franse steden op hun grondvesten doen schudden, liggen al lang bestaande beschuldigingen van rechtengroepen over systematisch racisme bij de politie.

Vrijdag nog zei het VN-kantoor voor de rechten dat het bezorgd was over de situatie in Frankrijk en drong er bij de regering op aan om rassendiscriminatie aan te pakken.

"Dit is een moment voor het land om de diepgaande problemen van racisme en rassendiscriminatie bij de wetshandhaving serieus aan te pakken," zei woordvoerder Ravina Shamdasani.

Politievakbonden, en met hen de minister van Binnenlandse Zaken, zeggen dat er slechts geïsoleerde gevallen van racisme zijn en ontkennen dat het systemisch of wijdverspreid is.

"Ja, er zijn racisten, dat ontkent niemand," zei Anthony Caille van de politievakbond CGT tegen Reuters. "Maar systemisch, ik weet niet wat dat betekent."

Omdat Frankrijk officieel kleurenblind is en het gebruik van etnische statistieken beperkt, is het moeilijk om de wijdverspreide wrok onder raciale minderheden dat ze te veel door de politie worden aangepakt en gediscrimineerd, met gegevens te staven.

Maar anekdotisch bewijs is er in overvloed.

In een belangrijke uitspraak oordeelde het Hof van Beroep in Parijs in 2021 dat er discriminatie ten grondslag lag aan de identiteitscontroles door de politie van drie middelbare scholieren - Franse staatsburgers van Marokkaanse, Malinese en Comorese afkomst - op een treinstation in Parijs in 2017.

Elk individu kreeg 1.500 euro schadevergoeding, plus juridische kosten, zei het hof destijds.

Maar deze boetes zijn zeldzaam en rechtengroeperingen zeggen dat politieagenten vaak lichte straffen krijgen, wat een gevoel van straffeloosheid aanwakkert.

"Wat we zien is dat het moeilijk is voor magistraten om gevangenisstraffen uit te delen aan politieagenten - Frankrijk is geen geïsoleerd geval, in de VS en in Scandinavische landen zijn er ook problemen om politieagenten te veroordelen en te bestraffen," zei socioloog Sebastian Roche, redacteur van het tijdschrift Policing and Society.

Na de Yellow Vest-crisis van 2018-2019, die maanden van gewelddadige protesten en een repressief optreden van de politie kende, kwamen ook de doctrine en tactieken van de politie opnieuw onder vuur te liggen.

Een stijging van het aantal dodelijke schietpartijen door de politie in de afgelopen jaren werd in verband gebracht met een wetshervorming in 2017, die de omstandigheden waarin een agent zijn vuurwapen kan gebruiken, verruimt.

De wet werd van kracht in de nasleep van de islamitische aanslag in Nice in 2016 en staat politieagenten toe om te schieten als ze denken dat de bestuurder "waarschijnlijk" mensen kwaad zal doen. Critici zeggen dat de bepaling een grijze zone creëert.

"Het is volledig vaag, en het staat toe om veel vrijer te schieten," zei Caille van de linkse politievakbond CGT.

"Deze wet uit 2017 zou ingetrokken moeten worden," zei hij.