"Onze overleden vader was een kruisvaarder in de strijd voor vrijheid, voor rechtvaardigheid, voor gelijkheid en voor vrede, niet alleen in Zuid-Afrika, zijn geboorteland, maar over de hele wereld," zei Ramaphosa, die de belangrijkste lofrede hield tijdens de dienst in de Sint-Joriskathedraal in Kaapstad, waar Tutu jarenlang predikte tegen raciale onrechtvaardigheid.
De president overhandigde vervolgens de nationale vlag aan Tutu's weduwe, Nomalizo Leah, bekend als "Mama Leah". Tutu, die in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg voor zijn geweldloze verzet tegen het blanke minderheidsbewind, stierf afgelopen zondag op 90-jarige leeftijd.
Zijn weduwe zat in een rolstoel op de eerste rij van de gemeente, gedrapeerd in een paarse sjaal, de kleur van de geestelijke gewaden van haar man. Ramaphosa droeg een bijpassende stropdas.
In Kaapstad, de stad waar Tutu het grootste deel van zijn latere leven woonde, was het zaterdag vroeg in de ochtend ongebruikelijk regenachtig, toen de rouwenden bijeenkwamen om afscheid te nemen van de man die liefkozend "De Boog" genoemd werd.
Na de requiemmis scheen de zon uitbundig, toen zes witgeklede geestelijken als dragers de kist uit de kathedraal naar een lijkwagen droegen.
Tutu's lichaam zal gecremeerd worden en daarna zal zijn as in een besloten ceremonie achter de preekstoel van de kathedraal bijgezet worden.
"Klein van gestalte, was hij in moreel en geestelijk opzicht een reus onder ons," zei de gepensioneerde bisschop Michael Nuttall, die vele jaren als plaatsvervanger van Tutu diende.
Levensgrote posters van Tutu, met zijn handen ineengeklemd, waren buiten de kathedraal geplaatst, waar het aantal gelovigen beperkt was in overeenstemming met de COVID-19 maatregelen.
Aartsbisschop van Canterbury Justin Welby, die de wereldwijde Anglicaanse gemeenschap leidt, zei in een opgenomen boodschap: "Mensen hebben gezegd 'toen wij in het donker waren, bracht hij licht' en dat ... heeft wereldwijd landen verlicht die worstelen met angst, conflicten, vervolging, onderdrukking."
Tutu's familieleden waren zichtbaar geëmotioneerd.
Zijn dochter, dominee Nontombi Naomi Tutu, bedankte de welwillenden voor hun steun toen de mis begon, haar stem trilde even van ontroering.
REGENBOOGNATIE
Tutu, die door alle rassen en culturen van Zuid-Afrika vereerd werd om zijn morele integriteit, is nooit opgehouden te vechten voor zijn visie van een "Regenboognatie", waarin alle rassen in het Zuid-Afrika van na de apartheid in harmonie zouden kunnen leven.
Honderden gelovigen stonden donderdag en vrijdag in de rij om zijn laatste eer te bewijzen toen zijn lichaam in staat in de kathedraal lag.
Als Anglicaans aartsbisschop van Kaapstad maakte Tutu van St George's een kathedraal die bekend staat als "de kathedraal van het volk", een toevluchtsoord voor anti-apartheidsactivisten tijdens de turbulente jaren tachtig en negentig, toen de veiligheidstroepen de democratische massabeweging bruut onderdrukten.
Een kleine menigte van ongeveer 100 mensen volgde de begrafenis op een groot scherm op de Grand Parade, tegenover het stadhuis, waar Tutu zich bij Nelson Mandela voegde toen deze zijn eerste toespraak hield nadat hij uit de gevangenis was bevrijd.
"Wij zijn gekomen om onze laatste eer te bewijzen aan onze vader Tutu. Wij houden van onze vader, die ons geleerd heeft over liefde, eenheid en respect voor elkaar," zei Mama Phila, een 54-jarige Rastafariaanse, gedrapeerd in de groene, rode en gele kleuren van haar geloof.
Mandela, die de eerste post-apartheidspresident van het land werd en die in december 2013 overleed, zei eens over zijn vriend: "Soms fel, vaak teder, nooit bang en zelden zonder humor, zal Desmond Tutu's stem altijd de stem van de stemlozen zijn."
