Twee van de vier landen van Mercosur moeten nog reageren op een addendum waarin Brussel milieuwaarborgen heeft opgenomen om tegemoet te komen aan de bezwaren van veel EU-lidstaten, aldus diplomaten.

De EU-onderhandelaars wachten al sinds maart op een antwoord. Velen hadden gehoopt op een snelle afronding van de handelsovereenkomst onder president Luiz Inacio Lula da Silva, die sinds zijn aantreden dit jaar het milieubeleid van Brazilië heeft herzien om het Amazonewoud te beschermen. Maar die hoop is sindsdien vervlogen.

"Het is als een ballon leeggelopen," zei de Oostenrijkse Europarlementariër Thomas Waitz na een recent bezoek aan Brazilië. Hij zei dat Lula's commentaar op de Russische invasie in Oekraïne, waarbij hij beide partijen de schuld gaf van de oorlog, heeft bijgedragen aan de ontgoocheling van de Europeanen.

"Dat veroorzaakte veel teleurstelling en verminderde de opwinding en de hoop op een snelle afronding van de handelsovereenkomst met Mercosur," zei Waitz in een interview.

Als voorzitter pro tempore van Mercosur sinds juli heeft Lula zich ook verzet tegen meer open overheidsopdrachten in beide blokken, zoals voorzien in het handelsakkoord dat na bijna twintig jaar onderhandelen onder zijn voorganger tot stand kwam.

Zelfs Lula heeft openlijk toegegeven dat zijn geduld opraakt bij de besprekingen over het akkoord, dat sinds 2019 is opgeschort vanwege Europese milieubezwaren.

"We moeten in de komende maanden een akkoord bereiken. Ofwel zijn we het eens, ofwel stoppen we met het bespreken van het akkoord, want na 22 jaar gelooft niemand er meer in," vertelde Lula maandag aan verslaggevers in New Delhi na de G20-top.

Europese diplomaten zeiden echter dat Mercosur nog geen geconsolideerd tegenvoorstel heeft gestuurd. Vanaf maandag zeiden ambtenaren in Uruguay en Paraguay dat er nog geen schriftelijk antwoord naar de EU was gestuurd.

"Als er al iets verstuurd is, dan is dat het standpunt van Brazilië, niet dat van Mercosur," zei een bron van het Uruguayaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Bernd Lange, voorzitter van de internationale handelscommissie van het Europees Parlement, die elke overeenkomst moet goedkeuren, zei dat de EU had gehoopt op een snellere oplossing, maar dat ze de binnenlandse uitdagingen van Lula erkende. De EU heeft tot nu toe geen antwoord gekregen op haar eisen voor toezeggingen op het gebied van klimaat en ontbossing.

Verschillen tussen Brazilië en Uruguay over hun antwoord aan de EU, plus een regeringswisseling in Paraguay, hebben een gezamenlijk antwoord van Mercosur op de zogenaamde side letter vertraagd, zeiden diplomaten. Ze zeiden dat er geen nieuwe onderhandelingsronde zal komen totdat de EU een gezamenlijk antwoord van Mercosur heeft ontvangen.

De vertragingen hebben de hoop om de handelsovereenkomst in juli tijdens een top tussen de EU en Latijns-Amerika in Brussel af te ronden, de grond in geboord. Na een ontmoeting met Lula sprak de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, van een afronding van het akkoord tegen eind 2023.

Zelfs die tijdlijn is nu twijfelachtig, volgens de ambassadeur van Uruguay in Brazilië Guillermo Valles Galmés, wiens land interesse heeft getoond om zonder Mercosur een bilaterale handelsovereenkomst met China te sluiten.

"De tijd dringt en als de overeenkomst niet voor het einde van dit jaar wordt ondertekend, is het onwaarschijnlijk dat dit ooit zal gebeuren," zei Valles, die gezant was bij de EU toen de onderhandelingen in 1996 van start gingen en later de besprekingen leidde als Uruguay's onderminister van Buitenlandse Zaken.

De koploper bij de Argentijnse verkiezingen in oktober, Javier Milei, is een libertaire klimaatscepticus die heeft beloofd zich terug te trekken uit Mercosur, dat hij een "gebrekkige douane-unie" noemt.

De interesse van de EU kan ook afnemen nadat Spanje, de meest uitgesproken EU-voorstander van de Mercosur-overeenkomst, aan het eind van het jaar zijn zes maanden durende voorzitterschap van de Europese Unie afsluit.

Er wordt ook verwacht dat de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni 2024 volgend jaar de agenda zullen vertroebelen.

"Als de overeenkomst eind dit jaar niet ondertekend is, zal de Commissie er niet op aandringen. Ze zullen hun best doen om het buiten de verkiezingscampagne te houden," zei Parlementslid Waitz. "Ik denk niet dat het zal gebeuren. Dit is een heet hangijzer."