Nord Stream 1 is sinds eind augustus niet gebruikt voor onderhoudswerkzaamheden, waardoor bezorgdheid is ontstaan over de toevoer naar Europa als de onderbreking zou worden verlengd.

Rusland heeft ook de toevoer naar verschillende Europese landen, zoals Bulgarije, Denemarken, Finland, Nederland en Polen, afgesneden en de toevoer via andere pijpleidingen verminderd sinds de start van wat Moskou zijn "speciale militaire operatie" in Oekraïne noemt.

Hieronder worden de opties voor Europa uiteengezet.

WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE ROUTES VOOR RUSSISCH GAS NAAR EUROPA?

Rusland levert ongeveer 40% van het Europese aardgas, meestal via pijpleidingen. De leveringen bedroegen vorig jaar ongeveer 155 miljard kubieke meter (bcm).

Via Oekraïne gaat het gas voornamelijk naar Oostenrijk, Italië, Slowakije en andere Oost-Europese landen. De Oekraïense transmissiesysteembeheerder heeft overmacht afgekondigd bij de pijpleiding van het toegangspunt Sokhranovka, die door door Rusland bezet gebied in het oosten van het land loopt.

Maar er wordt nog steeds ongeveer 42 miljoen kubieke meter (mcm) per dag door Oekraïne gepompt via de Sudzha-route.

Alternatieve routes naar Europa die niet via Oekraïne lopen, zijn onder andere de Yamal-Europe pijpleiding, die door Wit-Rusland en Polen naar Duitsland loopt.

De Yamal-Europe pijpleiding heeft een capaciteit van 33 bcm, ongeveer een zesde van de Russische gasexport naar Europa. De stromen zijn sinds begin dit jaar omgekeerd om oostwaarts tussen Polen en Duitsland te stromen en zijn afgenomen.

Moskou heeft sancties opgelegd aan de eigenaar van het Poolse deel van de Yamal-Europe pijpleiding. Polen kan het echter wel stellen zonder omgekeerde gasstroom op de Yamal pijpleiding, heeft de Poolse minister van Klimaat gezegd.

Zowel de Nord Stream 1 als de Nord Stream 2 pijpleidingen, die gebouwd zijn om Russisch gas via Duitsland aan Europa te leveren, zijn beschadigd door ontploffingen en moeten ingrijpend worden verbouwd. Duitsland heeft de certificering van de nieuwe Nord Stream 2 gaspijpleiding uit Rusland stopgezet vanwege de oorlog in Oekraïne, zodat deze nooit in gebruik is genomen.

De Russische president Vladimir Poetin stelde in oktober voor om een gasknooppunt in Turkije te bouwen als alternatieve aanvoerroute -- een plan dat de steun kreeg van de Turkse president Tayyip Erdogan.

Rusland heeft ook gezegd dat het gas zou kunnen oppompen via een Nord Stream 2 lijn die niet beschadigd was, maar Duitsland heeft hier niet mee ingestemd.

ALTERNATIEVE LEVERANCIERS VOOR EUROPA?

Sommige landen hebben alternatieve bevoorradingsopties en het Europese gasnetwerk is met elkaar verbonden zodat de voorraden kunnen worden gedeeld, hoewel de wereldwijde gasmarkt al krap was vóór de Oekraïne-crisis.

Duitsland, Europa's grootste afnemer van Russisch gas, kan via pijpleidingen gas importeren uit Groot-Brittannië, Denemarken, Noorwegen en Nederland.

Noorwegen, de op één na grootste gasleverancier van Europa na Rusland, heeft de productie verhoogd om de Europese Unie te helpen haar doel te bereiken om in 2027 niet meer afhankelijk te zijn van Russische fossiele brandstoffen.

Het Britse Centrica heeft een overeenkomst gesloten met het Noorse Equinor voor extra levering voor de komende drie winters. Groot-Brittannië is niet afhankelijk van Russisch gas en kan ook via pijpleidingen naar Europa exporteren.

Zuid-Europa kan Azerbeidzjaans gas ontvangen via de Trans Adriatic Pipeline naar Italië en de Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP) door Turkije.

De import van vloeibaar aardgas (LNG) naar Europa is toegenomen vanuit producenten zoals de Verenigde Staten, Qatar en andere landen.

Maar ongeplande onderbrekingen in deze landen als gevolg van productiecapaciteit, incidenten en klimaatgevaren kunnen de levering belemmeren.

De LNG-terminals in Europa hebben ook een beperkte capaciteit voor extra invoer en veel schepen met LNG kunnen geen slots krijgen om hun lading te lossen. Die schepen kunnen op zoek gaan naar alternatieve havens buiten Europa als de achterstand blijft bestaan.

Duitsland is een van de landen die nieuwe LNG-terminals willen bouwen. Het is van plan om er vijf te bouwen.

Polen, dat voor ongeveer 50% van zijn gasverbruik of ongeveer 10 bcm afhankelijk is van Rusland, heeft gezegd dat het gas kan betrekken via twee verbindingen met Duitsland.

De Baltic Pipe van Noorwegen naar Polen via Denemarken is op 1 oktober in gebruik genomen, hoewel deze in eerste instantie gevuld wordt met gas uit Duitsland. Hij heeft een capaciteit van maximaal 10 bcm/jaar.

De opening van een Deense terminal voor Noors gas dat door de nieuwe Baltic Pipe pijpleiding naar Polen wordt gepompt, is met bijna twee weken uitgesteld tot 1 november.

Polen nam in augustus ook een nieuwe gasverbinding met Slowakije in gebruik en vroeg de Commissie eind september om financiering voor een nieuwe gaspijpleiding die Tsjechië met zijn netwerk en LNG-terminals verbindt.

Spanje en Duitsland hebben aangedrongen op de aanleg van een nieuwe gasverbinding door de Pyreneeën, maar Frankrijk was tegen het initiatief en zei dat nieuwe LNG-terminals, die drijvend kunnen worden gemaakt, een snellere en goedkopere optie zouden zijn dan een nieuwe pijpleiding.

ANDERE OPTIES VOOR EEN TEKORT AAN GAS?

Verschillende landen kunnen een eventueel tekort aan energie proberen op te vangen door elektriciteit te importeren via interconnectoren van hun buurlanden of door de elektriciteitsproductie uit kernenergie, hernieuwbare energiebronnen, waterkracht of steenkool op te voeren.

De beschikbaarheid van kernenergie neemt af in België, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland, met centrales die met uitval te maken krijgen omdat ze ouder worden, uit bedrijf worden genomen of geleidelijk uit bedrijf worden genomen. De waterkrachtniveaus zijn deze zomer gedaald door weinig regen en een hittegolf.

Europa heeft geprobeerd om van steenkool af te stappen om de klimaatdoelstellingen te halen, maar sommige centrales zijn weer teruggeschakeld om genoeg energie voor deze winter te hebben en om de stijgende energieprijzen te beteugelen.

De ministers van Energie zijn overeengekomen dat alle EU-landen hun gasverbruik van augustus tot maart vrijwillig met 15% moeten verminderen ten opzichte van hun gemiddelde jaarlijkse verbruik in de periode 2017-2021, en zij hebben EU-brede doelstellingen ingevoerd voor het bijvullen van de gasopslag.

Landen in heel Europa bereiden zich ook voor op mogelijke stroomtekorten, black-outs en energierantsoenering. Frankrijk lanceerde een nationaal energiebesparingsplan om het energieverbruik te verminderen, terwijl Groot-Brittannië waarschuwde voor geplande stroomonderbrekingen van drie uur voor huizen en bedrijven als laatste redmiddel.

De Europese Commissie heeft een pakket noodmaatregelen voorgesteld om de energiecrisis aan te pakken, waaronder het gezamenlijk inkopen van gas door de lidstaten.