Zodra de Wagner-strijders meer landelijke gebieden bereiken, wordt het bewakingsspoor koud - ongeveer 100 km van de nucleaire basis, Voronezh-45. Reuters kon niet bevestigen wat er daarna gebeurde, en Westerse functionarissen hebben herhaaldelijk gezegd dat de Russische nucleaire voorraad nooit in gevaar was tijdens de opstand, die later die dag snel en op mysterieuze wijze eindigde.
Maar in een exclusief interview zei het hoofd van de militaire inlichtingendienst van Oekraïne, Kyrylo Budanov, dat de Wagner-strijders veel verder gingen. Hij zei dat ze de nucleaire basis hadden bereikt en dat het hun bedoeling was om kleine nucleaire apparaten uit het Sovjettijdperk te bemachtigen om "de inzet te verhogen" in hun muiterij. "Want als je bereid bent om tot de laatste man te vechten, is dit één van de faciliteiten die de inzet aanzienlijk verhoogt," zei Budanov.
De enige barrière tussen de Wagner-strijders en de kernwapens, zei Budanov, waren de deuren van de nucleaire opslagplaats. "De deuren van de opslag waren gesloten en ze kwamen niet in de technische sectie," zei hij.
Reuters was niet in staat om onafhankelijk vast te stellen of Wagner-strijders Voronezh-45 hebben bereikt. Boedanov gaf geen bewijs voor zijn bewering en hij weigerde te zeggen welke besprekingen er eventueel met de Verenigde Staten en andere bondgenoten over het incident hadden plaatsgevonden. Hij zei ook niet waarom de strijders zich vervolgens terugtrokken.
Een bron dicht bij het Kremlin met militaire banden bevestigde delen van het verslag van Budanov. Een Wagner-contingent "slaagde erin om in een zone van speciaal belang te komen, waardoor de Amerikanen onrustig werden omdat daar nucleaire munitie ligt opgeslagen," zei deze persoon, zonder verder uit te weiden.
Een bron in het door Rusland bezette oosten van Oekraïne, die op de hoogte was van de zaak, zei dat dit het Kremlin ongerust maakte en een impuls gaf aan een haastig onderhandelde beëindiging van de opstand op de avond van 24 juni, bemiddeld door de Wit-Russische president Alexander Loekasjenko.
Amerikaanse functionarissen uitten hun twijfels over dit verhaal. In antwoord op een vraag of de troepen van Wagner de basis hadden bereikt en kernwapens wilden bemachtigen, zei Adam Hodge, woordvoerder van de Nationale Veiligheidsraad van het Witte Huis: "We kunnen dit verslag niet bevestigen. We hebben op geen enkel moment aanwijzingen gehad dat er kernwapens of materialen in gevaar waren."
Het Kremlin en Wagner-commandant Jevgeni Prigozjin hebben niet gereageerd op vragen voor dit artikel.
Matt Korda, een Senior Research Associate en Project Manager voor het Nuclear Information Project bij de Federation of American Scientists, zei dat het "vrijwel onmogelijk" zou zijn voor een niet-statelijke actor om de Russische nucleaire beveiliging te doorbreken. Wagner had misschien duizenden troepen tot zijn beschikking, zei hij, maar het is onwaarschijnlijk dat één van hen wist hoe een bom tot ontploffing te brengen.
"Als je een kwaadwillende actor zou hebben die een kernwapen in handen zou kunnen krijgen, dan zouden ze de wapens in een onvolledige staat van assemblage aantreffen," zei hij. "Ze zouden voltooid moeten worden door gespecialiseerde apparatuur te installeren en dan permissieve actielinks te ontgrendelen, en om dat te doen zouden ze de medewerking nodig hebben van iemand van het 12e Directoraat" dat verantwoordelijk is voor de bescherming van het Russische kernarsenaal.
Budanov is de eerste ambtenaar die suggereert dat de Wagner-strijders dicht bij het verwerven van kernwapens waren en het verder escaleren van een gewapende muiterij die alom wordt gezien als de grootste uitdaging voor de macht van de Russische president Vladimir Poetin. Amerikaanse functionarissen vrezen al lange tijd de nachtmerrie dat onlusten in Rusland ertoe kunnen leiden dat nucleaire wapens in de handen van schurken vallen.
De Wagner-strijders reden in de richting van Voronezj-45 nadat ze zich hadden losgemaakt van een groter konvooi met zware wapens dat oprukte langs de M4 snelweg die ten noorden van Rostov loopt, waar de opstand begon. Deze kleinere groep ging naar het oosten en raakte in een vuurgevecht verwikkeld met Russische troepen in het eerste dorp dat ze bereikten, volgens bewoners en berichten op sociale media. Maar daarna lijkt de groep 90 km lang ongehinderd te zijn doorgereden, onder andere ongehinderd door het centrum van een stad waar een militaire basis is gevestigd.
Reuters volgde de voortgang van de groep tot de stad Talovaya, ongeveer 100 km van de basis, die dateert uit het Sovjettijdperk. Het is één van de 12 "opslagfaciliteiten op nationaal niveau" voor kernwapens van Rusland, volgens een rapport van VN-wetenschappers. In Talovaya vielen Russische troepen de colonne aan, volgens lokale mensen die met Reuters spraken. Een Russische helikopter werd neergeschoten, waarbij de twee bemanningsleden omkwamen.
Reuters interviewde Budanov in zijn kantoor in Kiev, waar Rusland in mei nog aanvallen op uitvoerde. Gekleed in militaire uniformen met een zwart pistool in zijn broeksband, sprak Budanov voor een schilderij waarop een uil staat afgebeeld, een symbool van de Oekraïense spionagedienst, die een knuppel vasthoudt, het symbool van de Russische militaire inlichtingendienst. Hij zei dat Voronezh-45 kleine nucleaire apparaten herbergt die in een rugzak gedragen kunnen worden. "Dit was een van de belangrijkste opslagfaciliteiten voor deze rugzakken," zei hij, zonder bewijs te leveren voor deze bewering. Reuters kon niet vaststellen of de nucleaire ladingen ter grootte van een rugzak, waarnaar Budanov verwees, in Voronezh-45 bewaard worden.
Zulke kleine kernbommen - licht genoeg om door één persoon gedragen te worden - zijn overblijfselen uit de Koude Oorlog. Amerikaanse troepen trainden om aan hun parachute uit vliegtuigen te springen met kernwapens aan hun lichaam vastgebonden en Sovjettroepen trainden om ze te voet achter de vijandelijke linies in te zetten. Maar aan het begin van de jaren '90 kwamen beide naties overeen om ze uit hun arsenaal te halen toen de spanningen afnamen, en dat deden ze ook, hoewel Rusland er een paar behield om mijnen in havens te leggen, aldus Hans Kristensen, die het Nuclear Information Project leidt bij de Federation of American Scientists, gevestigd in Washington.
Verschillende voormalige Amerikaanse nucleaire non-proliferatiefunctionarissen waarschuwden dat het moeilijk is om zeker te weten of de Russen zich aan hun belofte hielden om hun rugzakachtige kernwapens te vernietigen. "Ik geloof niet dat de Russen ze nog hebben, maar ik zou er mijn leven niet op verwedden," zei David Jonas, voormalig algemeen adviseur van de Amerikaanse National Nuclear Security Administration, die atoomwapens en radioactief materiaal wereldwijd volgt.
Amy Woolf, een kernwapenspecialist voor Amerikaanse wetgevers bij de Library of Congress van 1988 tot 2022, uitte twijfels over de kracht van zulke wapens als ze nog zouden bestaan. "Het is mogelijk dat er nog ergens oude rommel in de opslag ligt," zei ze. "Maar is het operationeel? Bijna zeker van niet."
Jonas, die topfunctionarissen van het Pentagon adviseerde over non-proliferatie, was het met haar eens en merkte op dat zulke draagbare wapens onderhouden en geüpdatet moeten worden, en na verloop van tijd moeten degraderen. Hij zei dat Rusland moeite heeft om zijn conventionele strijdkrachten te onderhouden, laat staan zijn atoomvoorraad.
EEN TERUGVAL
Wagner werd opgericht door Prigozhin en Dmitry Utkin, een voormalige special forces officier van de Russische militaire inlichtingendienst GRU. Wagner werd opgezet als een privéleger en stelde Rusland in staat om volledig ontkenbaar deel te nemen aan oorlogen in landen als Syrië, Libië en Mali. Amerikaanse functionarissen zeggen ook dat Prigozhin's bedrijf een trollenfabriek op sociale media runde die zich bemoeide met de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. In de afgelopen dagen bevestigde Poetin dat de Russische staat Wagner financierde. De staatstelevisie meldde dat de activiteiten van Prigozhin meer dan 1,7 biljoen roebel ($19 miljard) uit de Russische begroting hadden ontvangen.
Prigozjin vuurde het openingssalvo van zijn muiterij af op 23 juni toen hij het Russische leger beschuldigde van een raketaanval op een kamp van Wagner in het door Rusland bezette oosten van Oekraïne. Rusland ontkende een dergelijke operatie.
Minstens een half dozijn bronnen binnen en buiten Rusland zeggen dat het conflict al enige tijd aan het broeien was en dat geld en spanningen tussen rivaliserende clans de kern ervan vormden. Maandenlang heeft Prigozjin de hoogste militairen van Poetin openlijk beledigd door minister van Defensie Sergej Sjoigu en chef van de generale staf Valerij Gerasimov als corrupt en incompetent af te schilderen en hen de schuld te geven van de achteruitgang in de oorlog van Rusland in Oekraïne.
De beledigingen bleven lange tijd onbeantwoord in het openbaar. Toen sloeg Shoigu terug. Op 10 juni gaf hij Wagner-strijders de opdracht om contracten met zijn ministerie te ondertekenen waarin ze overeenkwamen om tegen het einde van de maand deel uit te maken van het reguliere leger. Prigozjin weigerde. Op 13 juni koos Poetin publiekelijk de kant van Shoigu. De staat was van plan om de financiering van Wagner te verminderen en dit, zo vertelden bronnen binnen en buiten Rusland aan Reuters, was de aanleiding voor de muiterij.
In de vroege uren van 24 juni arriveerden de troepen van Wagner in de zuidelijke stad Rostov, een belangrijk commandocentrum voor de Russische operaties in Oekraïne. Wagner nam daar de leiding over de basis en binnen enkele uren doken er videobeelden op van Prigozjin die met Russische bevelhebbers praatte. Rond dezelfde tijd rukten andere troepen van Wagner op naar het noorden, richting Moskou langs de M-4 snelweg.
De Wagner-strijders ondervonden weinig weerstand.
Sommige Russische eenheden die op hun pad stonden of de opdracht kregen om hen te onderscheppen, deden niets, volgens vijf bronnen: een Russische veiligheidsbron, drie mensen dicht bij het Kremlin en een persoon dicht bij de Russische geïnstalleerde leiding in Oost-Oekraïne. De veiligheidsbron zei dat twee Russische militaire formaties rond het zuidwesten van het land orders kregen om weerstand te bieden aan Wagner, maar dat ze niet handelden naar het bevel.
Sommige Russische eenheden deden niets omdat ze verrast en kansloos waren, zeiden de bronnen, terwijl anderen toekeken omdat ze ervan uitgingen, totdat Poetin om 10:00 uur Moskoutijd op televisie kwam om Prigozjin aan te klagen, dat Wagner op bevel van het Kremlin handelde. De bronnen zeiden dat sommige officieren aarzelden om tegen Wagner op te treden omdat ze zich solidair voelden met het privéleger en Prigozhin's ontgoocheling deelden over de manier waarop de top van het Ministerie van Defensie de oorlog leidde.
Op beelden die in de ochtend van 24 juni door een aan Wagner gelieerd Telegramkanaal op de grensovergang van Bugayevka tussen Oekraïne en Rusland werden geplaatst, waren tientallen Russische troepen te zien die ongewapend in de rij stonden. In het bijschrift stond dat ze hun wapens hadden neergelegd.
Oleksiy Danilov, secretaris van de Oekraïense Nationale Veiligheids- en Defensieraad, vertelde aan Reuters dat velen in het Russische leger de kant van Prigozjin kozen. "Er zijn zoveel commandanten die sympathiseren met Wagner en Poetin niet willen volgen," zei hij, eraan toevoegend dat hij wist dat 14 Russische generaals Prigozjin steunden. Reuters was niet in staat om zijn verhaal over de generaals onafhankelijk te verifiëren.
Eén tak van de Wagner-eenheid ging noordwaarts langs de snelweg M-4, in de richting van Moskou. Hun route voerde hen vlak langs Boguchar, een garnizoensstad waar een Russische eenheid gestationeerd is. Drie plaatselijke bewoners die met Reuters spraken, zeiden dat de militairen daar niets deden om zich te verzetten, en dat een aanzienlijk aantal mensen in de stad, waaronder militairen, sympathie voelde voor de Wagner-eenheid.
Eén vrouw zei over Prigozhin: "Wie moeten we anders steunen? Er is tenminste één waardig persoon die niet bang was." Een andere vrouwelijke inwoner zei ook dat Wagner wijdverspreide steun had in de stad, en dat veel Wagner-strijders uit Boguchar komen. "Het zijn allemaal vrienden," zei ze.
EEN NUCLEAIRE OMWEG
Terwijl de hoofdcolonne van Wagner noordwaarts oprukte in de richting van Moskou, draaide een groep militaire voertuigen en enkele pick-ups en bestelwagens voor burgers naar het oosten. Het moment is vastgelegd op een video die op een nieuwssite in de regio Voronezh is geplaatst. Reuters heeft de video gelokaliseerd op een kruising in de buurt van de stad Pavlovsk. Het ontsnapte contingent denderde door dorpen en over een weg die door stukken bos en vlakke landbouwgrond liep, langs geulen die door zijrivieren van de rivier de Don waren uitgeslepen.
Een video op een plaatselijk online prikbord toont een veld in het ochtendlicht nabij het dorp Elizavetovka op 24 juni. In de verte klinkt een explosie en geweervuur, en een mannenstem roept paniekerig: "Is er een oorlog begonnen?".
Dan een nieuwe ronde van automatisch geweervuur, dichterbij deze keer.
Reuters sprak met de buurman van de man, die zei dat het Russische leger de Wagner-eenheid had aangevallen. Om 08:24 uur schreef een gebruiker op hetzelfde online prikbord, Anna Sandrakova: "Er vliegen granaten, laagvliegende helikopters, we hoorden explosies, automatisch geweervuur." Maxim Yantsov, de lokale overheidschef voor het Pavlovsk district, schreef op zijn Telegram kanaal dat 19 huishoudens beschadigd waren als gevolg van beschietingen rond Elizavetovka.
Een paar uur later reed het konvooi door een ander dorp, Vorontsovka, nog steeds in de richting van de nucleaire faciliteit. Op twee video's die op Telegram zijn geplaatst, zijn meer dan een dozijn voertuigen te zien, waaronder gepantserde personeelsvoertuigen, tanks en vrachtwagens met machinegeweren of artillerie.
Vervolgens bereikte het konvooi Buturlinovka, volgens berichten op het online prikbord van de stad en een video die volgens Reuters in de stad was opgenomen. Buturlinovka, nog dichter bij de nucleaire faciliteit, is de locatie van een militaire luchtmachtbasis.
Tegen zaterdagavond begonnen gebruikers op een VKontakte online forum melding te maken van de aanwezigheid van een militaire colonne in de stad Talovaya, op 110 km van de militaire basis. Op een video die een lokale inwoner met Reuters deelde, is te zien hoe een colonne militaire voertuigen door de buitenwijken van de stad rijdt. Een tweede video, verstrekt door een andere inwoner, toont minstens 75 voertuigen in een konvooi aan de rand van de stad, waaronder 5 pantserwagens, twee ambulances en een artilleriekanon dat achter een vrachtwagen wordt getrokken. Een derde inwoner zei dat de lokale bevolking voedsel en water aanbood aan de Wagner-troepen. De situatie was rustig, zei hij, totdat een Russische helikopter op de colonne schoot. Deze vuurde terug en de helikopter viel op de grond, gevolgd door explosies en een rookwolk.
Russische staatsmedia zonden later videobeelden uit van een houten kruis dat werd opgericht op de plaats in het Talovaya district waar de helikopter, een Ka-52 aanvalsvliegtuig, neerstortte. De gouverneur van de regio Pskov, Michail Vedernikov, zei dat de twee omgekomen bemanningsleden gestationeerd waren op een militaire basis in zijn regio, in het noordwesten van Rusland. "Trouw aan hun eed, deden ze alles om ons land te beschermen," zei hij in een videoboodschap op zijn Telegram-kanaal.
Reuters kon niet vaststellen wat de colonne vervolgens deed. Een inwoner van Talovaya zei dat de colonne, voor zover hij wist, niet verder trok en de volgende dag - nadat de wapenstilstand was aangekondigd - omkeerde en terugging naar waar ze vandaan kwam.
Budanov zei in zijn interview dat een niet nader gespecificeerd aantal strijders inderdaad doorging naar Voronezh-45 met de bedoeling om draagbare kernwapens uit het Sovjettijdperk, die in de faciliteit waren opgeslagen, in beslag te nemen.
De nucleaire faciliteit in Voronezh-45 wordt beheerd en bewaakt door militaire eenheid nr. 14254, onderdeel van het 12e Hoofddirectoraat van het Ministerie van Defensie dat verantwoordelijk is voor de bescherming van het Russische kernwapenarsenaal, volgens de website van het Russische Ministerie van Defensie en openbaar beschikbare documenten. Wat daar is opgeslagen, is een goed bewaard geheim. Rusland erkent zelfs niet dat het daar kernwapens bewaart; die informatie is afkomstig uit de rapporten van buitenlandse wetenschappers.
Reuters heeft niet kunnen vaststellen of de nucleaire ladingen ter grootte van een rugzak, waar Budanov het over had, in de faciliteit worden bewaard. Maar er is bewijs dat dergelijke apparaten door de Sovjet-Unie werden ontwikkeld. In een getuigenis voor het Amerikaanse Congres zei Alexei Yablokov, een voormalig wetenschappelijk adviseur van de Russische president, in 1997 dat Sovjet-wetenschappers in de jaren '70 nucleaire munitie ter grootte van een koffer hebben gemaakt voor gebruik door geheime agenten.
Kristensen, de onderzoeker van de Federation of American Scientists die zei dat Rusland en de Verenigde Staten in de jaren '90 duizenden atoombommen van koffergrootte hebben weggegooid, zei dat hij betwijfelt of er nog atoombommen in Voronezh-45 zijn opgeslagen. Hij zei dat hij gelooft - maar er niet zeker van kan zijn - dat er andere kernwapens opgeslagen liggen in Voronezh-45, dat volgens satellietbeelden goed onderhouden is.
Gezien de controle van het 12e Hoofddirectoraat over de faciliteit, zou het verplaatsen van wapens tijd kosten en waarschijnlijk ontdekt worden door Amerikaanse satellieten, voegde hij eraan toe.
Verder naar het noorden zijn er aanwijzingen dat het Russische leger drastische maatregelen heeft genomen om een andere potentiële toegangsroute naar Voronezh-45 te blokkeren. De E-38 weg takt af van de M-4 snelweg bij een nederzetting genaamd Rogachevka. Deze weg leidt ook naar Voronezh-45. Op de avond van 24 juni meldden buurtbewoners explosies te hebben gehoord. Op een video die op een Telegram-kanaal werd gepost, was het geluid van een vliegtuig te horen, gevolgd door een explosie. Een automobilist die langs de E-38 reed, plaatste een video waarop te zien is hoe de weg bedekt is met puin in de buurt van een brug over de rivier de Bityug. In één rijstrook is een diepe krater.
ER IS EEN DEAL GESLOTEN
Op de avond van 24 juni kwam er een onverwachte aankondiging van de Wit-Russische staatsmedia. De president van het land, Alexsandr Loekasjenko, had onderhandeld over de instemming van Prigozjin om de opmars van zijn troepen te staken. Prigozjin zei in een audioboodschap dat zijn troepen tot op 125 mijl van Moskou waren gekomen en "omkeerden" om terug te keren naar hun trainingskampen. Volgens de overeenkomst zou Rusland de rebellen niet vervolgen en zouden de Wagner-strijders zich terugtrekken naar Wit-Rusland of zich aansluiten bij het reguliere Russische leger.
Een Europese inlichtingenbron zei dat Prigozjin overgehaald was om zijn opstand te staken nadat hij zich realiseerde dat hij niet voldoende steun had onder het leger.
Prigozhin's verblijfplaats en toekomstplannen zijn onduidelijk.
De woordvoerder van het Kremlin, Dmitry Peskov, zei maandag dat Poetin op 29 juni met de Wagner-leider heeft gesproken en "zijn beoordeling van de gebeurtenissen" van 24 juni heeft gegeven.
Een van de privéjets van Prigozhin heeft in de dagen na de opstand meerdere reizen tussen Wit-Rusland en Rusland gemaakt, volgens vluchtvolggegevens.
Toen de Wit-Russische president Loekasjenko op 6 juli een groep journalisten ontving in Minsk, zei hij dat de strijders van Wagner nog moesten aankomen op hun nieuwe Wit-Russische basis. "Wat Yevgeny Prigozhin betreft, hij is in Sint-Petersburg. Of misschien is hij vanochtend naar Moskou gevlogen. Of misschien is hij ergens anders. Maar hij is niet in Wit-Rusland," zei Loekasjenko.
(Verslaggeving door Mari Saito, Tom Balmforth, Sergiy Karazy en Anna Dabrowska in Kiev, John Shiffman en Phil Stewart in Washington, Polina Nikolskaya in Londen, Maria Tsvetkova in New York, Anton Zverev, Christian Lowe in Parijs, David Gauthier-Villars in Istanboel, Stephen Grey, Reade Levinson en Eleanor Whalley in Londen, Milan Pavicic en Daria Shamonova in Gdansk; bewerkt door Janet McBride)
