Uitleg - Wat zit er achter de crisis in Soedan?

In de Soedanese hoofdstad Khartoem en op andere plaatsen in het land zijn gevechten uitgebroken omdat machtige rivaliserende militaire facties om de macht strijden, waardoor het risico van een nationale burgeroorlog toeneemt.

WAT HEEFT HET GEWELD VEROORZAAKT?

De spanning neemt al maanden toe tussen het Soedanese leger en de paramilitaire Snelle Strijdkrachten (RSF), die samen in oktober 2021 een burgerregering omver hebben geworpen.

De wrijving kwam tot een hoogtepunt door een internationaal gesteund plan voor een nieuwe overgang met burgerlijke partijen. Eerder in april, op de vierde verjaardag van de omverwerping van de lang regerende alleenheerser Omar al-Bashir in een volksopstand, had een definitief akkoord moeten worden ondertekend.

Zowel het leger als de RSF moesten volgens het plan hun macht afstaan en twee kwesties bleken bijzonder omstreden: het ene was het tijdschema voor de integratie van de RSF in de reguliere strijdkrachten, het andere was wanneer het leger formeel onder civiel toezicht zou worden geplaatst.

Toen op 15 april gevechten uitbraken, gaven beide partijen elkaar de schuld van het uitlokken van het geweld. Het leger beschuldigde de RSF van illegale mobilisatie in de voorafgaande dagen en de RSF, die belangrijke strategische plaatsen in Khartoem naderde, zei dat het leger had geprobeerd de volledige macht te grijpen in een complot met loyalisten van Bashir.

WIE ZIJN DE BELANGRIJKSTE SPELERS OP HET TERREIN?

De hoofdrolspelers in de machtsstrijd zijn generaal Abdel Fattah al-Burhan, hoofd van het leger en sinds 2019 leider van de Sudanese regeringsraad, en zijn plaatsvervanger in de raad, RSF-leider generaal Mohamed Hamdan Dagalo, beter bekend als Hemedti.

Naarmate het plan voor een nieuwe overgang zich ontwikkelde, sloot Hemedti zich nauwer aan bij burgerlijke partijen uit een coalitie, de Forces for Freedom and Change (FFC), die tussen de omverwerping van Bashir en de staatsgreep van 2021 de macht deelden met het leger.

Diplomaten en analisten zeiden dat dit deel uitmaakte van een strategie van Hemedti om zich om te vormen tot een staatsman. Zowel de FFC als Hemedti, die rijk is geworden door goudwinning en andere ondernemingen, benadrukten de noodzaak om islamistisch gezinde loyalisten van Bashir en veteranen, die na de staatsgreep opnieuw voet aan de grond hadden gekregen en diepe wortels hebben in het leger, buitenspel te zetten.

Samen met enkele pro-leger rebellengroeperingen die hebben geprofiteerd van een vredesakkoord voor 2020, verzetten de loyalisten van Bashir zich tegen het akkoord voor een nieuwe overgang.

WAT STAAT ER OP HET SPEL?

De volksopstand had de hoop gewekt dat Soedan en zijn bevolking van 46 miljoen mensen zich konden ontworstelen aan tientallen jaren van autocratie, interne conflicten en economisch isolement onder Bashir.

Een conflict zou niet alleen deze hoop de grond in kunnen boren, maar ook een onstabiele regio aan de Sahel, de Rode Zee en de Hoorn van Afrika kunnen destabiliseren.

Het kan ook een rol spelen in de strijd om invloed in de regio tussen Rusland en de Verenigde Staten en tussen regionale machten die verschillende actoren in Soedan het hof hebben gemaakt.

WAT IS DE ROL VAN INTERNATIONALE ACTOREN?

Westerse mogendheden, waaronder de Verenigde Staten, hadden zich na de omverwerping van Bashir achter een overgang naar democratische verkiezingen geschaard. Na de staatsgreep hebben zij hun financiële steun opgeschort en vervolgens het plan voor een nieuwe overgang en een burgerregering gesteund.

Energierijke mogendheden Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten hebben ook geprobeerd de gebeurtenissen in Soedan vorm te geven, omdat zij de overgang van het bewind van Bashir zien als een manier om de islamistische invloed terug te dringen en de stabiliteit in de regio te versterken.

De Golfstaten hebben investeringen nagestreefd in sectoren als landbouw, waar Soedan een enorm potentieel heeft, en havens aan de Rode Zeekust van Soedan.

Rusland heeft geprobeerd een marinebasis aan de Rode Zee te bouwen, terwijl verschillende bedrijven uit de VAE zich hebben aangemeld om te investeren: een VAE-consortium heeft een voorlopige overeenkomst gesloten voor de bouw en exploitatie van een haven en een andere luchtvaartmaatschappij uit de VAE is met een Soedanese partner overeengekomen een nieuwe lagekostenmaatschappij op te richten in Khartoem.

Burhan en Hemedti hebben beide nauwe banden ontwikkeld met Saoedi-Arabië nadat zij troepen hadden gestuurd om deel te nemen aan de door Saoedi-Arabië geleide operatie in Jemen. Hemedti heeft betrekkingen aangeknoopt met andere buitenlandse mogendheden, waaronder de VAE en Rusland.

Egypte, zelf geregeerd door militair president Abdel Fattah al-Sisi die zijn islamistische voorganger omverwierp, heeft nauwe banden met Burhan en het leger, en bevorderde onlangs een parallel spoor van politieke onderhandelingen via partijen met sterkere banden met het leger en met de voormalige regering van Bashir.

WAT ZIJN DE SCENARIO'S?

Internationale partijen hebben opgeroepen tot een staakt-het-vuren en een terugkeer naar de dialoog, maar er is weinig teken van compromis van de strijdende partijen.

Het leger heeft de RSF bestempeld als een rebellenmacht en de ontbinding ervan geëist, terwijl Hemedti Burhan een misdadiger heeft genoemd en hem ervan heeft beschuldigd het land te hebben verwoest.

Hoewel het leger van Soedan over superieure middelen beschikt, waaronder luchtmacht, is de RSF uitgegroeid tot een troepenmacht van naar schatting 100.000 man die in Khartoem en de aangrenzende steden en in andere regio's is ingezet, waardoor het gevaar dreigt van een langdurig conflict bovenop een langdurige economische crisis en bestaande, grootschalige humanitaire behoeften.

De RSF kan ook rekenen op steun en tribale banden in de westelijke regio Darfur, waar zij is voortgekomen uit de milities die aan de zijde van de regeringstroepen vochten om de rebellen te verpletteren in een wrede oorlog die na 2003 escaleerde.