Veiligheidstroepen leken vrijdag de straten van de belangrijkste stad van het land te hebben heroverd, een dag nadat Russische parachutisten waren aangekomen om te helpen de opstand neer te slaan.

Hier volgt een momentopname van Kazachstan, de economie en het politieke systeem.

WAAR LIGT KAZACHSTAN EN WAAROM IS HET BELANGRIJK?

Kazachstan, gelegen tussen Rusland en China en grenzend aan drie andere voormalige Sovjetrepublieken, is de grootste economie in Centraal-Azië, met rijke afzettingen van koolwaterstoffen en metalen. Sinds het land in 1991 onafhankelijk werd, heeft het honderden miljarden dollars aan buitenlandse investeringen aangetrokken.

Strategisch gezien verbindt het de grote en snelgroeiende markten van China en Zuid-Azië met die van Rusland en Europa via de weg, het spoor en een haven aan de Kaspische Zee. Het land heeft zichzelf beschreven als de spil in China's enorme handelsproject "Belt and Road".

Kazachstan is de grootste uraniumproducent ter wereld en de onrust van deze week heeft geleid tot een prijsstijging van 8% voor het metaal dat kerncentrales van brandstof voorziet. Het is de negende grootste olie-exporteur ter wereld, met een productie van ongeveer 85,7 miljoen ton in 2021, en de tiende grootste producent van steenkool.

Het is ook 's werelds op een na grootste mijnbouwer van bitcoin, na de Verenigde Staten. De "hashrate" van Bitcoin - de maatstaf voor de rekenkracht van de machines die op het netwerk zijn aangesloten - daalde woensdag met meer dan 10% nadat het internet van Kazachstan was afgesloten, volgens crypto-mijnbouwbedrijf BTC.com.

WAAROM ZIJN MENSEN BOOS?

De opstand begon als protesten in de olierijke westelijke regio's tegen de afschaffing van staatsprijsplafonds op nieuwjaarsdag voor butaan en propaan, die vanwege hun lage kosten vaak 'wegbrandstoffen voor de armen' worden genoemd.

De hervorming, bedoeld om de olietekorten te verminderen, had al snel een averechts effect toen de prijzen meer dan verdubbelden. De protesten verspreidden zich en boorden het bredere gevoel van ontevredenheid aan over de endemische corruptie bij de staat, de inkomensongelijkheid en de economische ontberingen, die allemaal nog werden verergerd door de coronavirus pandemie.

Hoewel Kazachstan de rijkste Centraal-Aziatische republiek is qua inkomen per hoofd van de bevolking, woont de helft van de bevolking in landelijke, vaak geïsoleerde gemeenschappen met slechte toegang tot openbare diensten.

Terwijl de enorme natuurlijke rijkdommen van het land een kleine elite ongelooflijk rijk hebben gemaakt, voelen veel gewone Kazakken zich achtergesteld. Naar schatting leven ongeveer een miljoen mensen op een totale bevolking van 19 miljoen onder de armoedegrens.

De jaarlijkse inflatie loopt op tot bijna 9%, de hoogste in meer dan vijf jaar, wat de centrale bank ertoe heeft aangezet de rente te verhogen tot 9,75%.

WIE HEEFT DE LEIDING?

De 68-jarige diplomaat Kassym-Jomart Tokajev werd in 2019 tot president verkozen met de belofte dat hij het over het algemeen pro-zakelijke beleid van zijn langdurige voorganger, Nursultan Nazarbajev, zou voortzetten. Maar Nazarbajev, een voormalig lid van het Sovjet-Politbureau dat Kazachstan bijna drie decennia lang leidde, werd algemeen gezien als de echte macht achter de troon.

Tokajev heeft de protesten - die soms gericht waren tegen symbolen van het Nazarbajev-tijdperk, waaronder standbeelden - gebruikt om de 81-jarige voormalige president te ontslaan uit zijn functie als hoofd van de machtige Veiligheidsraad.

Nazarbajev heeft sinds het uitbreken van de protesten geen publieke verklaringen afgelegd en het blijft onduidelijk in hoeverre de opstand de aanzienlijke invloed die hij en zijn familie in de politiek en het zakenleven zijn blijven uitoefenen, zal verzwakken.

Tokajev ontsloeg ook Nazarbajevs neef, Samat Abisj, als tweede-in-bevel van de veiligheidspolitie. Over Nazarbajevs oudste dochter Dariga, voormalig voorzitter van de Senaat en nog steeds actief als wetgever, is in het verleden gesproken als een mogelijke toekomstige president.

ECONOMISCHE VOORUITZICHTEN

Uit gegevens van de Wereldbank blijkt dat het bruto binnenlands product van Kazachstan per hoofd van de bevolking in 2020 9.122 dollar bedroeg, iets meer dan dat van Turkije en Mexico, maar minder dan de jaarlijkse piek van bijna 14.000 dollar in 2013.

De regering-Takajev heeft een stimuleringspakket ter waarde van 6% van de nationale productie ingevoerd om kleinere en middelgrote ondernemingen te helpen de COVID-19-pandemie te doorstaan.

De Wereldbank voorspelt een economische groei van 3,5% in 2021, oplopend tot 3,7% dit jaar en 4,8% in 2023. Zij heeft er bij Kazachstan op aangedrongen de concurrentie te stimuleren en de rol van grote staatsbedrijven in de economie te beperken, sociale ongelijkheid aan te pakken en een gelijkwaardiger economisch speelveld te creëren.

MENSENRECHTEN EN VRIJHEDEN

Westerse landen en rechtengroeperingen hebben Kazachstan lang bekritiseerd om zijn autoritaire politieke systeem, zijn onverdraagzaamheid jegens afwijkende meningen, de beperking van de persvrijheid en het ontbreken van vrije en eerlijke verkiezingen, hoewel het land ook wordt gezien als minder repressief en volatiel dan zijn voormalige Sovjetburen.

Amnesty International zei dat de protesten van deze week het resultaat waren van de "wijdverspreide onderdrukking van de fundamentele mensenrechten" door de autoriteiten en riep op tot de vrijlating van alle willekeurig vastgehouden personen en tot onderzoek naar misbruiken door de staat in het verleden.

"Jarenlang heeft de regering vreedzame afwijkende meningen meedogenloos vervolgd, waardoor het Kazachstaanse volk in een staat van onrust en wanhoop is gebracht," aldus Marie Struthers, Amnesty's directeur voor Oost-Europa en Centraal-Azië.