In Brazilië kan uw internetprovider een gangster zijn, zegt de politie

Terwijl de inwoners van Rio de Janeiro vorig jaar thuis schuilden tijdens de dodelijkste fase van de uitbraak van COVID-19 in Brazilië, zei politiedetective Gabriel Ferrando dat hij een tip had gekregen dat er iets verdachts aan de hand was met de plaatselijke internetdienst.

De toegang was verdwenen in grote delen van Morro da Formiga, of Mierenheuvel, een moeilijke wijk aan de noordkant van de stad. Toen Ferrando een technicus van de breedbandprovider TIM SA ondervroeg, die de storing moest verhelpen, zei de arbeider, die hij niet bij naam wilde noemen, dat gewapende mannen hem hadden weggejaagd met de waarschuwing niet meer terug te komen.

Het bleek dat een nieuwe internetprovider dit gebied had opgeëist: een bedrijf waarvan de investeerders ooit een verdachte drugs- en wapensmokkelaar waren met vermeende banden met het beruchte Braziliaanse misdaadsyndicaat Red Command, volgens Ferrando, door de autoriteiten gedeponeerde rechtbankdocumenten en door Reuters ingeziene registratieregisters van bedrijven. Met gebruikmaking van gestolen apparatuur, deels gestolen van TIM, hadden de nieuwkomers spoedig hun eigen internetdienst operationeel, aldus Ferrando. De bewoners konden zich bij de nieuwe firma aanmelden, zei hij - of het zonder doen.

TIM, een onderdeel van Telecom Italia SpA, weigerde commentaar te geven en verwees alle vragen door naar de Braziliaanse vereniging van de telecomindustrie Conexis. In een verklaring riep de groep de wetshandhavers van het land op op te treden om legitieme exploitanten te beschermen.

Ferrando, een veteraan van de hoogste eenheid van de georganiseerde misdaad in Rio, probeert precies dat te doen. In een verzegeld verslag van een maandenlang onderzoek heeft hij in februari de openbare aanklagers van de staat Rio gevraagd een aanklacht in te dienen tegen de vermeende piraten. Het Openbaar Ministerie heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar. Er zijn geen aanklachten ingediend.

Morro da Formiga is niet de enige gemeenschap die problemen meldt. Reuters interviewde bijna twee dozijn leidinggevenden uit de telecommunicatie-industrie, wetshandhavers, technici, academici en internetklanten in Brazilië, en bekeek duizenden bladzijden met gerechtelijke stukken die door de politie waren ingediend.

De mensen en documenten beschreven een gewaagde overname van internetdiensten in tientallen buurten in de grote steden van Brazilië door bedrijven die banden hebben met vermeende criminelen die niet bang zijn om geweld en intimidatie te gebruiken om rivalen te verdrijven. Het resultaat, aldus deze bronnen, is dat tienduizenden Brazilianen nu afhankelijk zijn van onbetrouwbare, tweederangs breedbandnetwerken die volgens schattingen van de industrie en de wetshandhavingsambtenaren jaarlijks miljoenen dollars opleveren voor de vermeende oplichters.

Bootleg providers kunnen niet reageren wanneer de dienst vastloopt en ongeduldig zijn wanneer een rekening wordt gemist, vertelden sommige klanten aan Reuters. In Rio's volkswijk Campo Grande beschreef een bewoner hoe iemand maandelijks op zijn deur klopt om 35 reais ($6,80) te innen - contant.

Er is "druk om te betalen op de dag die zij kiezen, zonder uitstel," zei de klant, die om anonimiteit verzocht uit vrees voor represailles.

Het is een betrouwbare inkomstenstroom die des te lucratiever is geworden door de COVID-19 pandemie, waardoor gezinnen gedwongen werden online te gaan voor school, werk en boodschappen. Alleen al in 2020 is het percentage Braziliaanse huishoudens met een internetaansluiting met meer dan 12 procentpunten gestegen tot 83%, volgens de meest recente beschikbare gegevens van Cetic.br, een organisatie voor informatietechnologie.

Piraten plunderen ook apparatuur en infrastructuur, waarvan een groot deel wordt hergebruikt voor hun geïmproviseerde netwerken, aldus autoriteiten en telecommunicatie-executives. Diefstal en vernieling van telecommunicatieapparatuur is in 2020 met 34% gestegen ten opzichte van 2019, wat neerkomt op ongeveer 1 miljard reais (194 miljoen dollar) aan directe jaarlijkse verliezen, volgens Feninfra, een industriegroep waarvan installateurs en reparateurs tot de leden behoren. Volgens haar is dat cijfer in de eerste helft van 2021 nog eens met 16% gestegen.

DE VERMEENDE REGELING

De Braziliaanse telecommunicatie-industrie staat niet alleen in haar strijd. Misdaadgroepen hebben jarenlang de distributie van kookgas, kannen drinkwater en andere basisvoorzieningen in vele stadswijken met lage inkomens gecontroleerd.

Maar door hun eigen breedbandnetwerken te bouwen, worden de Braziliaanse criminelen steeds geraffineerder, volgens meer dan 20 technici, vertegenwoordigers van de industrie en wetshandhavers die door Reuters werden ondervraagd. Zij zeiden dat de regeling gewoonlijk als volgt werkt:

Eerst stelen of vernielen dieven apparatuur die aan traditionele breedbandexploitanten toebehoort. Wanneer reparatieteams arriveren, worden zij bedreigd door gewapende mannen die hen waarschuwen niet terug te komen. Alleen al in Rio zijn de no-go zones vorig jaar voor Oi SA, een van de grootste internetproviders van Brazilië, opgelopen tot 105 locaties. Dat aantal is sinds 2019 verviervoudigd, volgens door het bedrijf verstrekte gegevens.

Kort nadat de dienst is onderbroken, zetten telecombedrijven die banden hebben met georganiseerde misdaadgroepen hun eigen netwerken op, waarbij zij meeliften op de bestaande infrastructuur. In sommige gevallen worden deze outfits rechtstreeks geleid door leden van drugshandelsbendes, waaronder het Rode Commando of het Zuivere Derde Commando, een van de belangrijkste rivalen daarvan. Anderen worden geleid door milities - een soort criminele groepering die bestaat uit gepensioneerde en niet in dienst zijnde agenten. In andere gevallen worden zij bestuurd door zakenlieden die smeergeld betalen aan gangsters om de concurrentie uit te schakelen.

Dikwijls krijgen de indringers hulp van corrupte werknemers van grote providers, die hun expertise en gestolen uitrusting verkopen, aldus Antonio Pessanha, officier van justitie van de staat Rio. Hij vertelde Reuters dat hij onderzoek doet naar criminele activiteiten in de telecomsector in en rond de stad Rio, de hoofdstad van de staat.

In een recent geval heeft een werknemer van Claro, de plaatselijke afdeling van het Mexicaanse America Movil SAB de CV, aangeboden bedrijfsapparatuur te verkopen aan medewerkers van de georganiseerde misdaad, volgens een opgenomen telefoongesprek dat zijn bureau volgens Pessanha via een door de rechtbank goedgekeurde telefoontap heeft verkregen. Hij heeft niet gespecificeerd bij welke criminele organisatie de mensen in het gesprek aangesloten zouden zijn, noch heeft hij de Claro werknemer of de andere deelnemers geïdentificeerd. Het onderzoek is aan de gang, en Reuters kreeg geen toegang tot de opname.

Claro weigerde commentaar te geven op het vermeende incident.

NIEUWE SPELER IN MIERENHOOP

In Morro da Formiga, zei rechercheur Ferrando dat hij in de eerste helft van 2021 anonieme tips begon te ontvangen van sommige van zijn ruwweg 5.000 inwoners die zeiden dat de breedbanddiensten van de grote operatoren niet meer werkten.

Eén bedrijf domineert daar nu, zei Ferrando, een firma met de naam JPConnect Servicos de Telecomunicacoes. Het werd in 2019 opgericht, volgens bedrijfsregistratiedocumenten die bij de regering van Rio zijn gedeponeerd en door Reuters zijn ingezien.

Uit die documenten blijkt dat JPConnect tot eind vorig jaar gedeeltelijk eigendom was van ene Paulo Cesar Souza dos Santos Jr., die volgens de autoriteiten lid is van Comando Vermelho, of Rood Commando, de grootste georganiseerde criminele groepering van Rio. In 2011 hebben de openbare aanklagers van de staat Rio dos Santos aangeklaagd wegens drugshandel en wapenhandel, volgens gerechtelijke documenten die door Reuters ingezien zijn. Hij werd later vrijgesproken.

Dos Santos droeg zijn aandeel van 50% in JPConnect in september 2021 over aan een andere investeerder, Alexandre Rodrigues de Almeida, volgens de registratiedocumenten.

In januari doorzochten politieagenten het hoofdkantoor van JPConnect in Morro da Formiga, aldus Ferrando. Hij zei dat de agenten apparatuur vonden die toebehoort aan TIM, Oi, Claro en Telefonica Brasil SA, de plaatselijke eenheid van het Spaanse Telefonica SA. Al deze bedrijven weigerden commentaar te geven op Ferrando's beschuldigingen.

Het onderzoek van JPConnect is nog niet eerder gemeld. De autoriteiten hebben geen aanklacht in de zaak ingediend. Reuters kon geen functionarissen van JPConnect bereiken. Het geregistreerde telefoonnummer van het bedrijf functioneert niet.

Dos Santos en Almeida weigerden commentaar te geven via hun advocaat. Hun advocaat, Eberthe Vieira de Souza Gomes, zei dat JPConnect legaal werkt en marktaandeel had veroverd door een kwaliteitsproduct aan te bieden. Hij zei dat dos Santos geen banden heeft met een criminele organisatie, en wees erop dat zijn cliënt was vrijgesproken van alle aanklachten in verband met zijn aanklacht uit 2011. Reuters bevestigde de vrijspraak van dos Santos via gerechtelijke documenten van de staat Rio. In die documenten werd het jaar van zijn vrijspraak niet gespecificeerd.

TIM, Oi, Claro en Telefonica Brasil verwezen vragen door naar Conexis, de telecommunicatie-brancheorganisatie. In een interview beschreef Marcos Ferrari, de voorzitter van de groep, een litanie van ellende waarmee de Braziliaanse industrie in het algemeen te kampen heeft, waaronder vandalisme, diefstal, bedreigingen van werknemers en kaping van dienstruimten door spelers met vermoedelijke banden met de onderwereld.

De autoriteiten moeten "dit soort criminele acties afremmen," zei Ferrari.

In groter Rio zijn er verschillende andere breedbandoperatoren in onderzoek wegens vermeende ruwe tactieken en banden met vermeende criminelen, zeiden de autoriteiten.

Onder hen is Net&Com, dat in maart 2021 de krantenkoppen haalde toen de politie van Rio een inval deed in zijn hoofdkwartier in de binnenstad, als onderdeel van een breder onderzoek naar een vermeende drugsbende. De politie heeft publiekelijk verklaard dat zij het bedrijf onderzoekt omdat het criminelen die banden hebben met het Rode Commando zou hebben betaald om hen te helpen de telecommunicatiemarkt in arme buurten in de hele agglomeratie Rio over te nemen.

Meer dan drie dozijn mensen, waaronder vermeende leden van het Rode Commando, zijn vorig jaar aangeklaagd wegens drugs- en wapenhandel en samenzwering, volgens gerechtelijke documenten die door de aanklagers van Rio zijn ingediend en die door Reuters zijn ingezien. Zij staan thans terecht en hebben hun onschuld staande gehouden.

In documenten waarin de zaak van de regering uiteengezet wordt, beweren de autoriteiten dat de bende ook profijt haalde uit het aannemen van smeergeld van Net&Com om telecomconcurrenten te verjagen uit buurten waar het bedrijf nu actief is. Net&Com en haar leidinggevenden zijn niet aangeklaagd.

Pedro Santiago, een advocaat van Net&Com, zei dat het bedrijf een rechtschapen exploitant was die het "slachtoffer van een heksenjacht" was geworden. Santiago zei dat hij vele uren afgeluisterde telefoongesprekken van de politie had bekeken en dat daaruit geen verband bleek tussen het bedrijf en criminele elementen.

De politie betwist die karakterisering in gerechtelijke documenten die door Reuters zijn ingezien, en voert als bewijsmateriaal aan gestolen apparatuur en gesprekken tussen mede-samenzweerders waarin de vermeende rol van Net&Com wordt genoemd.

Pessanha, de officier van justitie van de staat Rio, zei dat het onderzoek wordt voortgezet.

"Het nieuwe goud voor de criminele onderwereld," zei hij, "is het internet."