Kiev en zijn westerse bondgenoten vrezen dat tactische kernwapens kunnen worden gebruikt in de strijd, nadat Poetin en anderen hebben gewaarschuwd dat Rusland bereid is zijn hele uitgebreide arsenaal in te zetten bij de verdediging.

WAT ZIJN TACTISCHE KERNWAPENS?

Academici en wapenbeheersingsonderhandelaars discussiëren al jaren over de definitie van tactische kernwapens (TNW). De hint zit in de naam: het zijn kernwapens die gebruikt worden voor specifieke tactische doelen op het slagveld, in plaats van bijvoorbeeld het vernietigen van de grootste steden van de Verenigde Staten of Rusland.

Weinig mensen weten precies hoeveel TNW Rusland heeft, omdat het een gebied is dat nog steeds gehuld is in tradities van Koude Oorlog geheimhouding.

Het is echter duidelijk dat Rusland een enorm numeriek overwicht heeft op de Verenigde Staten en de transatlantische militaire NAVO-alliantie als het gaat om TNW: de Verenigde Staten geloven dat Rusland ongeveer 2.000 van dergelijke werkende tactische kernkoppen heeft, 10 keer meer dan Washington.

Deze kernkoppen kunnen worden afgeleverd via verschillende raketten, torpedo's en zwaartekrachtbommen van marine-, lucht- of grondtroepen. Ze kunnen zelfs gewoon een gebied worden binnengereden en tot ontploffing worden gebracht.

De Verenigde Staten hebben ongeveer 200 van dergelijke wapens, waarvan de helft op bases in Europa. Deze 12-ft B61 kernbommen, met verschillende opbrengsten van 0,3 tot 170 kiloton, staan opgesteld op zes luchtmachtbases in Italië, Duitsland, Turkije, België en Nederland.

De atoombom die de Verenigde Staten in 1945 op de Japanse stad Hiroshima lieten vallen, had een kracht van ongeveer 15 kiloton.

WIE GEEFT HET RUSSISCHE LANCEERBEVEL?

Volgens de Russische nucleaire doctrine is de president de ultieme beslisser als het gaat om het gebruik van Russische kernwapens, zowel strategische als niet-strategische.

De zogenaamde nucleaire aktetas, of "Cheget" (genoemd naar de berg Cheget in het Kaukasusgebergte), is te allen tijde bij de president. De Russische minister van Defensie, momenteel Sergei Shoigu, en de chef van de generale staf, momenteel Valery Gerasimov, zouden ook zo'n aktetas hebben.

In wezen is de aktetas een communicatiemiddel dat de president verbindt met zijn militaire top en vervolgens met de raketstrijdkrachten via het uiterst geheime elektronische commando- en controlenetwerk "Kazbek". Kazbek ondersteunt een ander systeem dat bekend staat als "Kavkaz".

Op beelden die het Russische televisiekanaal Zvezda in 2019 liet zien, was naar eigen zeggen een van de aktetassen te zien met een reeks knoppen. In een sectie genaamd "commando" zijn er twee knoppen: een witte "launch" knop en een rode "cancel" knop. De aktetas wordt geactiveerd door een speciale flashcard, aldus Zvezda.

Als Rusland een strategische nucleaire aanval verwacht, stuurt de president via de aktetassen een direct lanceerbevel naar de eenheden van het generale stafcommando en het reservecommando die over nucleaire codes beschikken. Dergelijke bevelen gaan snel via verschillende communicatiesystemen naar strategische raketeenheden die vervolgens op de Verenigde Staten en Europa schieten.

Als een nucleaire aanval wordt bevestigd, kan Poetin het zogenaamde "Dode Hand"- of "Perimetr"-systeem van laatste redmiddel activeren: in wezen beslissen computers over de dag des oordeels. Een controleraket zou vanuit het hele Russische wapenarsenaal opdracht geven tot nucleaire aanvallen.

HOE WERKT EEN TNW-BEVEL?

De procedure voor het bevelen van een TNW-aanval zou vergelijkbaar zijn met die van een strategische lancering, maar er zijn belangrijke verschillen en veel is onbekend vanwege de intense geheimhouding van de nucleaire commandoprocedures.

Toen de Sovjet-Unie in 1991 instortte, had Rusland ongeveer 22.000 TNW's, terwijl de Verenigde Staten er ongeveer 11.500 hadden. De meeste van deze wapens zijn ontmanteld of wachten op ontmanteling.

De overgebleven wapens zijn opgeslagen in minstens 30 militaire bases en silo's onder controle van het 12e hoofddirectoraat van het ministerie van Defensie (12e GUMO) onder leiding van Igor Kolesnikov, die rechtstreeks rapporteert aan de minister van Defensie.

Om een TNW-aanval voor te bereiden, zou Poetin waarschijnlijk overleg plegen met hoge bondgenoten uit de Russische Veiligheidsraad, voordat hij via de generale staf opdracht geeft om een kernkop aan een overbrengingsvoertuig te koppelen en klaar te maken voor een eventuele lanceeropdracht.

Deze stappen zouden kunnen worden opgepikt door westerse inlichtingendiensten, net als ongebruikelijke Russische troepenbewegingen weg van een mogelijk doelwit in Oekraïne of wijzigingen in de Russische nucleaire houding.

"Ik denk dat Poetin zou signaleren en zou willen dat wij zien dat hij in de richting van kernwapens gaat, omdat hij graag gratis krijgt wat hij wil," zei Jeffrey Lewis, een wapenbeheersingsexpert aan het Middlebury Institute of International Studies in Monterey.

"Als je een kernwapen gaat gebruiken om een zeer kostbaar signaal af te geven, is het eerste wat je doet zeggen: 'Je weet wat ik ga doen, toch?'. En dan krijg je misschien waar je om vraagt en als dat niet zo is, ga je ermee door."

Omdat Poetin de reactie van de VS niet kon voorspellen, zou de hele nucleaire houding van Rusland veranderen: onderzeeërs zouden naar zee gaan, rakettroepen zouden in vol paraatheid worden gebracht en strategische bommenwerpers zouden zichtbaar op bases staan, klaar om onmiddellijk op te stijgen.

Poetin zou dan op zijn gemak zijn nucleaire koffertje kunnen gebruiken om al dan niet een lanceerbevel te geven.

"U kunt zich voorstellen dat Poetin een langzaam proces zou willen, zodat Oekraïne en het Westen zouden zweten terwijl ze naar de voorbereidingen keken," zei Hans Kristensen, directeur van het nucleaire informatieproject bij de Federation of American Scientists.

KAN IEMAND NEE ZEGGEN?

Veel hangt af van het Russische leger, dat doordrenkt is van sovjettradities en uiteindelijk rapporteert aan de president, die tevens opperbevelhebber is.

"Het Russische systeem heeft in werkelijkheid ook controles in zich, maar het is natuurlijk geen officiële beschrijving ervan, want Poetin heeft het gezag en de veronderstelling is dat de militairen zijn bevel gehoorzamen - of ze dat ook doen is een andere zaak", aldus Kristensen.

"Je kunt je gemakkelijk een scenario voorstellen waarin Poetin besluit om iets heel geks te doen met kernwapens in Oekraïne of elders, en het Russische leger gewoon zegt: 'weet je, we zijn het hier niet mee eens, dit is niet nodig en zou de situatie voor Rusland alleen maar erger maken'. En dan krijg je een situatie die in wezen neerkomt op een nucleaire muiterij.

In een schrikwekkend precedent detecteerde het waarschuwingssysteem van de Sovjet-Unie net na middernacht op 26 september 1983 wat het dacht dat vijf Amerikaanse intercontinentale ballistische raketlanceringen tegen Rusland waren. De computers zeiden dat de Verenigde Staten een nucleaire oorlog waren begonnen.

Maar luitenant-kolonel Stanislav Petrov, een 44-jarige in een geheime bunker ten zuiden van Moskou, besloot dat het een vergissing was. Hij werd later ondervraagd voor zijn acties, die vrijwel zeker een kernoorlog hebben voorkomen.

Anderen zijn er minder zeker van dat een bevel van Poetin kan worden getrotseerd.

"Ik denk dat het onverstandig zou zijn om daarop te rekenen, want de mensen die voor deze posities worden geselecteerd, worden deels uitgekozen omdat ze als loyaal en betrouwbaar worden beoordeeld," zei Lewis.

"Dus als je het soort persoon bent dat rondloopt, die een reputatie heeft als een echte onafhankelijke denker, laten ze je niet in de buurt van kernwapens."