De deal, die afgelopen juli tot stand kwam door bemiddeling van de Verenigde Naties en Turkije, was bedoeld om een wereldwijde voedselcrisis te verlichten door Oekraïens graan, dat geblokkeerd werd door het conflict tussen Rusland en Oekraïne, veilig te kunnen exporteren.
WAAROM IS HET BELANGRIJK?
Oekraïne is een belangrijke producent van granen en oliezaden en de onderbreking van de export bij het uitbreken van de oorlog stuwde de wereldwijde voedselprijzen naar recordhoogten. De overeenkomst, die in juli 2022 werd gesloten, zo'n vijf maanden na het uitbreken van de oorlog, heeft geholpen om de prijzen te verlagen en een wereldwijde voedselcrisis te verlichten.
Het Oekraïense graan heeft ook een directe rol gespeeld met 725.200 ton, of 2,2%, van de leveringen die via de corridor werden verscheept die door het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties (WFP) wordt gebruikt als hulp voor landen als Ethiopië, Somalië en Jemen.
WAT BETEKENT DIT VOOR DE VOEDSELPRIJZEN?
De prijzen voor granen en oliezaden zijn al gestegen in reactie op het nieuws dat Rusland zijn deelname aan de deal zal opschorten. De stijging zal de komende maanden leiden tot hogere prijzen voor basisvoedingsmiddelen, zoals brood en pasta.
De situatie is echter beter dan in de maanden nadat de oorlog begon, omdat het aanbod van graan van andere producenten zoals Brazilië en Brazilië is toegenomen.
De prijzen voor tarwe, het belangrijkste ingrediënt voor brood, zijn dit jaar tot nu toe met ongeveer 14% gedaald en de maïsprijzen zijn met ongeveer 23% gedaald.
De huidige wereldwijde voedselcrisis is echter nog lang niet voorbij. Het WFP zei vorige maand dat meerdere noodsituaties elkaar overlapt hebben, waardoor de grootste en meest complexe honger- en humanitaire crisis in meer dan 70 jaar is ontstaan.
In 2022 leed een recordaantal van 349 miljoen mensen acute honger en 772.000 mensen balanceerden op de rand van hongersnood, aldus het WFP in een jaaroverzicht.
WAT IS DE TOESTAND VAN DE WERELDWIJDE VOEDSELVOORRADEN?
De wereldwijde maïsvoorraden begonnen het seizoen 2021/22 op een dieptepunt in zes jaar en daarom leidde de inval van Rusland in Oekraïne, een van de grootste maïsexporteurs ter wereld, tot een aanzienlijke prijsstijging.
Een sterke toename van de export vanuit Brazilië heeft sindsdien echter geholpen om de voorraden op te krikken, samen met de export van bijna 17 miljoen ton maïs via de corridor.
Het Amerikaanse ministerie van Landbouw heeft voorspeld dat de wereldwijde maïsvoorraden tegen het einde van het seizoen 2023/24 het hoogste niveau in vijf jaar zullen bereiken.
De wereldwijde tarwevoorraden zijn kleiner en zullen aan het einde van het seizoen 2023/24 naar verwachting het laagste niveau in acht jaar bereiken, zo blijkt uit gegevens van het USDA.
WAT ZOU DIT BETEKENEN VOOR HET WERELDVOEDSELPROGRAMMA?
Het WFP koopt elk jaar enkele miljoenen tonnen voedselgrondstoffen, waarvan ongeveer 75% uit granen bestaat.
In 2021 kocht het WFP in totaal 4,4 miljoen ton, waarvan 20% afkomstig was uit Oekraïne.
Oekraïne levert voornamelijk tarwe en spliterwten.
Het meeste voedsel gaat naar Afrika, samen met enkele landen in West-Azië zoals Jemen, en daarom betrekt het WFP het meeste voedsel uit Oost-Europa, dat dichterbij is dan grote producenten in Noord- of Zuid-Amerika.
Het WFP heeft 725.200 ton via de corridor verscheept. Het zal elders moeten zoeken, mogelijk tegen hogere kosten nu het door een financieringstekort al gedwongen is om de activiteiten in sommige landen te verminderen.
WAT IS ER GEËXPORTEERD?
In het kader van het pact om een veilig scheepvaartkanaal te creëren, heeft Oekraïne 32,9 miljoen ton landbouwproducten kunnen exporteren, waaronder 16,9 miljoen ton maïs en 8,9 miljoen ton tarwe.
Voor het conflict exporteerde Oekraïne ongeveer 25 tot 30 miljoen ton maïs per jaar, meestal via de Zwarte Zee, en 16 tot 21 miljoen ton tarwe.
De capaciteit om graan via de Zwarte Zee te verschepen onder het pact is beperkt doordat er slechts drie havens bij zijn betrokken.
Voor een volledig overzicht van de geëxporteerde landen en hoeveelheden:
https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative/vessel-movements
WAAROM TREKT RUSLAND ZICH TERUG UIT HET PACT?
Rusland heeft herhaaldelijk gezegd dat het geen reden ziet om de overeenkomst te verlengen. Het zegt dat er niet is voldaan aan de toezeggingen die zijn gedaan om de belemmeringen voor de Russische export van voedsel en kunstmest weg te nemen.
De eisen van Moskou omvatten onder andere de heraansluiting van de Russische Landbouwbank (Rosselkhozbank) op het SWIFT-betalingssysteem.
Andere eisen zijn de hervatting van de levering van landbouwmachines en -onderdelen, het opheffen van beperkingen op verzekeringen en herverzekeringen, de hervatting van de ammoniakpijplijn Togliatti-Odesa en de deblokkering van activa en rekeningen van Russische bedrijven die betrokken zijn bij de export van voedsel en kunstmest.
KAN DE CORRIDOR FUNCTIONEREN ZONDER RUSLAND?
De Oekraïense havens waren geblokkeerd totdat het akkoord in juli vorig jaar werd bereikt en het is onduidelijk of het mogelijk zal zijn om graan te verschepen nu Rusland zich terugtrekt uit het pact.
De extra verzekeringspremies voor oorlogsrisico's, die in rekening worden gebracht bij het binnenvaren van het Zwarte Zeegebied, zouden omhoog gaan en reders zouden wel eens terughoudend kunnen zijn om hun schepen zonder toestemming van Rusland een oorlogsgebied binnen te laten varen.
Bronnen in de verzekeringssector zeggen dat de dekkingsregelingen snel zouden kunnen veranderen. Verzekeringspolissen voor oorlogsrisico's moeten voor schepen om de zeven dagen vernieuwd worden, wat duizenden dollars kost.
IS DE CORRIDOR NODIG ALS DE OOGSTEN IN OEKRAÏNE AFNEMEN?
De Oekraïense graanexport zal in het seizoen 2023/24 naar verwachting dalen, nadat boeren door de oorlog minder maïs en tarwe hebben geplant.
Het Amerikaanse ministerie van Landbouw heeft voorspeld dat de maïsexport zal dalen tot 19,5 miljoen ton, een daling ten opzichte van de 28 miljoen ton van het vorige seizoen en ver onder het record van 30,3 miljoen ton dat in het seizoen 2018/19 werd verscheept en toen 17% van de wereldhandel uitmaakte.
De export van tarwe zal naar verwachting dalen tot 10,5 miljoen ton, een daling ten opzichte van de 16,8 miljoen ton in het vorige seizoen en een stuk lager dan de piek van 21 miljoen ton in 2019/20, die 11% van de wereldhandel vertegenwoordigde.
Zelfs deze lagere graanvolumes via de Oost-Europese Unie exporteren zou echter logistiek moeilijk en duur zijn, vooral voor gewassen die in de oostelijke regio's van Oekraïne worden verbouwd en die een lange en moeilijke reis moeten maken om de grens te bereiken.
KAN OEKRAÏNE MEER GRAAN EXPORTEREN VIA DE EU?
Oekraïne exporteert sinds het begin van het conflict aanzienlijke hoeveelheden graan via oostelijke EU-landen. Er waren echter veel logistieke uitdagingen, waaronder verschillende spoorbreedtes.
Een ander probleem is dat de stroom Oekraïens graan door het oosten van de EU onrust heeft veroorzaakt onder boeren in de regio, die zeggen dat het lokale voorraden heeft onderboden en door fabrieken is opgekocht, waardoor ze geen afzetmarkt hebben voor hun gewassen.
Als gevolg hiervan heeft de EU vijf landen - Bulgarije, Hongarije, Polen, Roemenië en Slowakije - toegestaan om de binnenlandse verkoop van Oekraïense tarwe, maïs, koolzaad en zonnebloempitten te verbieden, maar doorvoer voor export naar elders wel toe te staan. Zoals het er nu uitziet, zal dit halverwege september geleidelijk worden afgeschaft. Er worden deze zomer ook grotere oogsten verwacht in het oosten van de EU en grote havens zoals Constanta in Roemenië zullen naar verwachting moeite hebben om de hoeveelheid graan die ze waarschijnlijk zullen ontvangen te verwerken, wat zal leiden tot opstoppingen en vertragingen bij het verschepen. (Verslaggeving door Nigel Hunt en Jonathan Saul; bewerking door David Evans en Barbara lewis)
