Met alleen water, koekjes, kleren en een ukelele bij zich, liepen de alleenstaande moeders met hun twee jongens de stad uit, langs landmijnen en dode lichamen, om te beginnen aan een achtdaagse tocht die hen in veiligheid bracht in een klein Tsjechisch dorpje.

"We besloten dat als we zouden sterven, we het in het gezicht zouden zien in plaats van ons te verbergen," zei Artiukh, 31, maatschappelijk werkster en muzieklerares, die beschreef hoe ze door militaire controleposten navigeerde en door uitgebrande tanks en auto's die de stad bezaaiden.

"We wilden Mariupol uitlopen vanwege de beschietingen," zei Artiukh, die in het Engels sprak. "Alles was aan het ontploffen."

Zij zei dat lopen veiliger was dan rijden "omdat je de mijnen kon zien."

Tienduizenden burgers zitten al wekenlang vast in de havenstad aan de Zwarte Zee, velen in kelders met slinkende voorraden voedsel, water en medicijnen. Mariupol, waar eens 400.000 mensen woonden, is omsingeld en verwoest door bombardementen sinds de begindagen van de Russische invasie meer dan een maand geleden.

De plaatselijke autoriteiten zeggen dat er duizenden doden zijn gevallen. De Verenigde Naties zeggen dat er mogelijk duizenden burgers zijn omgekomen in de stad, die een belangrijk doel is geworden van wat Moskou zijn speciale militaire operatie in Oekraïne noemt.

Bommen verwoestten het appartement van Artiukh, dat zij in december afbetaald had, zei zij. Boiko zei dat haar huis getroffen werd door een militaire aanval en dat haar documenten verbrandden in de brand die daardoor ontstond.

Sinds de Russische invasie op 24 febr. zijn meer dan 4,2 miljoen vluchtelingen Oekraïne ontvlucht, waarvan de meesten de Europese Unie binnenkomen via grensovergangen in Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije.

Rusland zegt dat het Oekraïne wil demilitariseren en "denazificeren" met een "speciale militaire operatie." Oekraïne en het Westen zeggen dat de invasie van 24 februari illegaal en ongerechtvaardigd was.

"ALLES VERLOREN

Boik en Artiukh vluchtten op 17 maart, en beschreven een reis waarbij zij bijna 100 kilometer (62 mijl) liepen voordat zij per bus en trein naar de westelijke stad Lviv reisden. Vandaar ontsnapten zij naar Polen.

"We hebben alles verloren toen we vertrokken," zei Boiko, 34, in een huisje aan de rand van een bos, zo'n 122 kilometer (76 mijl) van Praag. "Mijn geest en hart blijven in Mariupol, vanwege mijn familie. Ik weet niet wat er met hen gebeurd is."

Terwijl sommige vluchtelingen verder naar het westen zijn getrokken, zijn velen in Midden-Europese landen gebleven, zoals Tsjechië en Polen, die grote vooroorlogse Oekraïense gemeenschappen hebben.

De prioriteit van de twee vrienden ligt nu bij het vinden van scholen voor hun 8- en 11-jarige zonen en het leren van Tsjechisch, zodat zij kunnen beginnen te werken. Zij zijn van plan dichter bij Praag te gaan wonen, maar koesteren weinig hoop dat zij ooit nog naar huis zullen terugkeren.

"Er is niets om naar terug te keren," zei Artiukh.