De verkiezingscampagne werd gedomineerd door debatten over stijgende prijzen, COVID-19 en klimaatverandering, waarbij de benarde toestand van de ongeveer 700.000 inheemse bewoners van Australië, die op bijna elke economische en sociale indicator onderaan de lijst van 25 miljoen burgers staan, verre van bovenaan de agenda stond.

"Ik stem niet en zou niet stemmen voordat wij onze eigen stem hebben," zei Gwenda Stanley, een activiste die woont in het "aboriginal tentambassade" kamp van schuilplaatsen op een grasveld tegenover het oude parlementsgebouw in Canberra.

De plaats werd 50 jaar geleden voor het eerst bezet om te protesteren tegen de behandeling door Australië van zijn inheemse bevolking, die haar wortels terugvoert tot 65.000 jaar vóór de komst van de Britse kolonialisten.

Hoewel er cynisme over de verkiezingen kan bestaan, grijpen sommige inheemse activisten de campagne aan om de politieke partijen te herinneren aan hun belangrijkste eis - dat Australië voor het eerst zijn oorspronkelijke bewoners in zijn grondwet erkent.

In de grondwet wordt niet verwezen naar de inheemse bevolking, wier leiders generaties lang hebben gestreden om erkenning te krijgen voor het onrecht dat zij sinds het begin van de Europese kolonisatie in de jaren 1700 hebben ondergaan.

De inheemse bevolking, die tot het midden van de jaren 1960 geen stemrecht had, heeft een levensverwachting die 10 jaar lager ligt dan die van de andere Australiërs en maakt 30% van de gevangenispopulatie uit. Aboriginal sterfgevallen in politiebewaring zijn al jaren een probleem, ondanks een Koninklijke Commissie die zich sinds 1991 over de kwestie buigt.

De regering heeft pas in 2008 een formele verontschuldiging voor alle onrechtvaardigheden aangeboden.

Actievoerders willen een referendum, dat nodig is om veranderingen in de grondwet aan te brengen, over de erkenning van inheemse minderheden in de grondwet en het mandaat voor regeringen om de Aboriginals te raadplegen over beslissingen die hun leven beïnvloeden.

Activisten hebben vorige week een voorlichtingscampagne gelanceerd die op alle grote televisienetwerken loopt en waarin zij de politieke partijen oproepen om een referendum in 2023 te steunen.

"GEEN UITSTEL MEER

Stanley en anderen van de aboriginal tentambassade zijn geen voorstander van een referendum voor grondwetswijziging, en pleiten in plaats daarvan voor een eigen grondwet en parlement voor inheemse zaken.

"Waarom zouden wij moeten bedelen om in de grondwet opgenomen te worden? Waarom zouden wij bij het niet-inheemse Australië moeten bedelen om ons onze landrechten terug te geven?" aldus Stanley.

Grondwettelijke erkenning is een ingewikkelde kwestie in een land dat zijn inheemse bevolking pas in 1967 als deel van zijn bevolking is gaan tellen.

Maar de Australiërs zijn in steeds grotere getale voorstander van verandering. De openbare omroep ABC News zei vorige week op https://www.abc.net.au/news/2022-05-04/indigenous-voice-to-parliament-vote-compass/101031774 dat 73% van de mensen het ermee eens is dat er een grondwetswijziging moet komen om de inheemse Australiërs meer zeggenschap over hun leven te geven.

Dat was hoger dan de 64% van de kiezers die instemmen met een referendum bij de verkiezingen van 2019.

Een succesvol referendum zou Australië op één lijn brengen met Canada, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten wat betreft de formele erkenning van inheemse bevolkingsgroepen.

Maar de grote politieke partijen zijn verdeeld over hoe zij met de eis moeten omgaan.

Tijdens zijn campagne voor de verkiezingen weigerde premier Scott Morrison vorige week een referendum te steunen en zei in plaats daarvan dat het beleid van zijn regering erop gericht was de inheemse bevolking via wetgeving in het parlement te vertegenwoordigen.

De regerende coalitie had in 2019 beloofd een referendum te houden en 160 miljoen dollar voor het proces uitgetrokken, maar daar kwam weinig van terecht.

Het kantoor van Morrison heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar over zijn standpunten en plannen met betrekking tot de kwestie.

De oppositiepartij Labor heeft echter een referendum beloofd, een eis die voor het eerst werd vastgelegd in een Uluru Statement uit 2017 op een conventie https://www.reuters.com/article/us-australia-constitution-indigenous-idUSKBN18K0P3 waar meer dan 250 Aboriginal en Torres Strait Islander leiders bijeenkwamen bij de heilige monoliet in centraal Australië.

"Vijf jaar nadat de Uluru Statement aan het Australische volk werd voorgelegd, mag er geen uitstel meer zijn. Wij geloven dat het Australische volk er klaar voor is," zei een woordvoerder van Labor tegen Reuters.

"BEDELEN OM RECHTEN

Voor een grondwetswijziging is de goedkeuring via een referendum nodig, met de steun van een meerderheid van de stemmen in een meerderheid van de staten - een zeldzame prestatie die slechts acht keer is bereikt in 44 pogingen sinds 1901.

Maar het is de enige manier om echte hervormingen tot stand te brengen, zeggen analisten.

"Als wij echte structurele veranderingen willen zien die veranderen hoe ons land werkt, dan moet er een referendum komen," zei James Blackwell, research fellow in Indigenous Diplomacy aan de Australian National University, die tot het Wiradyuri volk behoort.

"Het is in vele opzichten teleurstellend dat wij steeds weer moeten terugkomen bedelen om rechten, bedelen om erkenning. Maar het is de manier waarop ons systeem werkt," zei Blackwell, een lid van de Uluru Dialogue groep van gemeenschapsleiders, rechtsgeleerden en activisten.

De activisten bij het protest in Canberra blijven zitten terwijl de politiek zich afspeelt.

"Dat is het hele punt van deze ambassade (...) om de regering en de rest van de wereld eraan te herinneren dat wij nog steeds onderdrukte mensen zijn," zei Stanley, die van het Gomeroi-volk is.

"Wij blijven hier voor altijd."