De financiering is gericht op drie bedrijven die Virtual Private Networks (VPN) bouwen - nthLink, Psiphon en Lantern - en is bedoeld om een recente toename van hun Russische gebruikers te ondersteunen, zeiden de bronnen.
VPN's helpen gebruikers hun identiteit te verbergen en hun online locatie te veranderen, vaak om geografische beperkingen op inhoud te omzeilen of om censuurtechnologie van de overheid te omzeilen.
Reuters sprak met leidinggevenden van alle drie door de Amerikaanse overheid gesteunde VPN's en twee functionarissen van een door de Amerikaanse overheid gefinancierde non-profitorganisatie die hen van financiering voorzag - het Open Technology Fund (OTF) - die zeiden dat de anticensuur-apps in Rusland een aanzienlijke groei hebben doorgemaakt sinds president Vladimir Poetin op 24 febr. zijn oorlog in Oekraïne is begonnen.
Tussen 2015 en 2021 hebben de drie VPN's ten minste 4,8 miljoen dollar aan Amerikaanse financiering ontvangen, volgens openbaar beschikbare financieringsdocumenten die door Reuters zijn ingezien. Sinds februari is de totale financiering die aan de bedrijven is toegekend met bijna de helft gestegen, om het hoofd te kunnen bieden aan de stijgende vraag in Rusland, vertelden de vijf mensen die met de zaak vertrouwd zijn aan Reuters.
De financiering loopt via het U.S. Agency for Global Media (USAGM) - een federaal agentschap dat toezicht houdt op de door de Amerikaanse regering gesteunde omroepen, waaronder Voice of America en Radio Free Europe/Radio Liberty - en via de in Washington gevestigde OTF, die volledig door de Amerikaanse regering wordt gefinancierd en onder toezicht staat van het USAGM.
Laura Cunningham, voorzitster van de OTF, zei dat de organisatie haar steun aan de drie VPN's had verhoogd omdat "de Russische regering probeert te censureren wat hun burgers online kunnen zien en zeggen om de waarheid te verdoezelen en andersdenkenden het zwijgen op te leggen."
Hulpmiddelen om de censuur te omzeilen, waaronder de VPN's, die door OTF gesteund worden, hadden vorige maand gemiddeld meer dan 4 miljoen gebruikers in Rusland, voegde Cunningham eraan toe.
In een verklaring zei USAGM ook dat het de ontwikkeling van een reeks hulpmiddelen om de censuur te omzeilen, waaronder VPN's, steunt. Het gaf ook geen precieze gegevens over de financiering ervan.
"Met het escalerende optreden van het Kremlin tegen de vrijheid van de media, hebben we een buitengewone toename gezien van de vraag naar deze hulpmiddelen onder de Russen," zei USAGM-woordvoerder Laurie Moy.
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft niet gereageerd op een per e-mail verzonden verzoek om commentaar. In een verklaring wees het Kremlin beschuldigingen van online censuur van de hand: "Wij censureren het Internet niet. Rusland reguleert bepaalde Web-bronnen, zoals vele andere landen in de wereld."
Martin Zhu, directeur techniek van nthLink, zei dat de dagelijkse gebruikers van zijn app in Rusland onlangs sterk gestegen waren, nadat die zwaar gepromoot was door door de Amerikaanse regering gefinancierde nieuwswebsites zoals Voice of America: "De grafiek ging van 1.000 de ene dag naar 10.000 de volgende dag, naar 30.000 de dag daarna, naar 50.000 en recht omhoog."
"Er zijn een heleboel mensen in Rusland die Poetin niet vertrouwen, en de media van de regering," zei hij.
Zhu, die vertrouwelijke gegevens met Reuters deelde die deze piek in gebruikers illustreerden, zei dat zijn bedrijf normaal gesproken moeite zou hebben om in Rusland te opereren zonder financiële steun van de regering van de V.S.
Nigel Gibbs, medewerker public affairs van de VOA, zei dat het de drie VPN's op zijn netwerk regelmatig promoot, en dat het één ervan, Psiphon, rechtstreeks in de VOA smartphone app had geïntegreerd.
Mike Hull, CEO van het in Toronto-gevestigde Psiphon, zei dat de recente financiering door de Amerikaanse regering "instrumenteel" was geweest. Hij zei dat meer dan 1,3 miljoen Russen per dag het netwerk van Psiphon gebruiken.
Bij Lantern zei een leidinggevende van het bedrijf, die om veiligheidsredenen niet geïdentificeerd wilde worden, dat het sinds het begin van de oorlog 1,5 miljoen maandelijkse gebruikers in Rusland heeft toegevoegd, van een eerdere basis van ongeveer vijf miljoen wereldwijde maandelijkse gebruikers, dankzij promotie op de Amerikaanse overheidsmedia en ook mond-tot-mondreclame op de in Rusland populaire berichten-app Telegram.
VPN POSTERS
Posters die reclame maken voor nthLink en andere door de Amerikaanse regering gesteunde VPN's, en ook voor onafhankelijke Russischtalige media, zijn sinds het begin van de oorlog in Moskou verschenen, volgens drie mensen die met de zaak vertrouwd zijn.
Een zelfgemaakte poster die in de maand na de invasie in een Moskous flatgebouw geplakt werd, zei: "Lees over Rusland en Oekraïne in het Russisch. De waarheid weten is geen misdaad!" Daaronder staat een QR-code met links naar nthLink, volgens een foto van de poster die door Reuters is bekeken en die door drie afzonderlijke bronnen is bevestigd.
Reuters kon de precieze plaats van de poster niet bepalen, noch wie hem opgehangen had. Het bureau van de burgemeester in Moskou en de plaatselijke politie hebben niet onmiddellijk gereageerd op een verzoek om commentaar op de posters.
Het openen van nthLink in Rusland leidt gebruikers naar een reeks recente nieuwskoppen, waaronder updates over de oorlog van Moskou in Oekraïne, van door de Amerikaanse regering gefinancierde nieuwswebsites.
Lang voordat Moskou wat het noemt een "speciale militaire operatie" in Oekraïne begon, hadden de Russische autoriteiten de binnenlandse media die zij als vijandig en door het buitenland gesteund beschouwden, al onder druk gezet door sommige mediakanalen en journalisten als "buitenlandse agenten" aan te merken.
In een escalatie van die druk heeft het Russische parlement in maart een wet aangenomen waardoor journalisten tot 15 jaar gevangenisstraf kunnen krijgen voor het verspreiden van opzettelijk "vals" nieuws over het Russische leger.
Moskou heeft op 4 maart ook de toegang tot verschillende websites van buitenlandse media, waaronder de BBC en de Voice of America, afgesneden wegens het verspreiden van wat het beweerde valse informatie over zijn oorlog in Oekraïne. Zowel de VOA als de BBC ontkenden toen met klem de bewering.
Al in 2017 ondertekende Poetin een wet die het gebruik van VPN's verbood, en in 2019 dreigde Rusland de toegang tot een reeks populaire VPN's volledig te blokkeren. Desondanks zijn de apps in Rusland stilletjes gebruikt blijven worden.
CRACKDOWN
De vraag naar VPN's in Rusland schoot in maart omhoog toen Moskou beperkingen invoerde op sommige buitenlandse sociale media, waaronder Facebook en Instagram.
Aan de vooravond van het verbod piekte de vraag naar VPN's 2.088% hoger dan de dagelijkse gemiddelde vraag medio februari, zo bleek uit gegevens van het in Londen gevestigde monitoringbedrijf Top10VPN.
"De noodzaak om een VPN te zoeken ontstond met de blokkades op Instagram, Facebook, Twitter," zei een inwoner van Oryol, een stad 200 mijl (320 km) ten zuiden van Moskou, die zijn volledige naam weigerde te geven uit angst voor vergelding.
Hij zei dat hij in Moskou wel toegang had tot de sociale media, maar dat ze geblokkeerd waren toen hij naar Oryol terugkeerde. "Toen kwam ik Psiphon tegen en vreemd genoeg werkte dat zowel in Moskou als in Oryol: geen haperingen; altijd verbinding."
De autoriteiten in Moskou en Oryol hebben niet gereageerd op verzoeken om commentaar.
Hoewel de belangstelling voor VPN's de laatste tijd wat is afgenomen, is het dagelijkse gebruik gemiddeld nog steeds 452% gestegen ten opzichte van de week voordat de oorlog uitbrak, volgens Simon Migliano, Hoofd Onderzoek bij Top10VPN.
"Wij schatten voorzichtig dat er minstens 6 miljoen VPN's geïnstalleerd zijn sinds de invasie," zei Migliano.
Rusland heeft een bevolking van ongeveer 144 miljoen mensen, waarvan naar schatting 85% toegang heeft tot het internet, volgens gegevens van de Wereldbank uit 2020.
