Door de begrotingshaviken afgedaan als geloof in een "magische geldboom", leken de steeds hogere overheidsleningen en -uitgaven jarenlang beheersbaar en verstandig - gebaseerd als zij waren op een aanhoudend lage inflatie, die het de centrale banken mogelijk maakte om met hun vrijgevigheid de schuldhoudbaarheid te berekenen.

De omarming van de toevallige afkorting Modern Monetary Theory (Moderne Monetaire Theorie) - die een actief gebruik van goedkope leningen voor investeringen in toekomstige groei en een duurzame aanpassing van de wereldenergie voorstaat - markeerde een crescendo in dat denken.

Maar de grote test van deze ideeën komt veel sneller dan velen 12 maanden geleden nog vermoedden.

In een een-tweetje hebben de pandemische lockdowns eerst de rentevoeten van de leningen gevloerd en de staatsleningen geëxplodeerd om de economieën te ondersteunen. Maar de haast om weer op gang te komen veroorzaakte wilde prijsverstoringen en knelpunten in het aanbod, die hardnekkig lijken te zijn en nu nog worden verergerd door een squeeze in de energie- en grondstoffenprijzen sinds Rusland in februari Oekraïne is binnengevallen.

De centrale banken hebben zich genoodzaakt gezien zich te herbezinnen, waarbij de Amerikaanse Federal Reserve en de Bank of England hun belangrijkste rentetarieven reeds hebben verhoogd om de decennia hoge inflatie te beteugelen.

Dinsdag heeft het hoofd van 's werelds belangrijkste forum van centrale banken - de in Bazel gevestigde Bank voor Internationale Betalingen - in een toespraak onder de titel "De terugkeer van de inflatie" een punt gezet achter het tijdperk van het soepele monetaire beleid en de roep om een gematigd beleid, wat er ook gebeurt, afgewezen.

Agustin Carstens, algemeen directeur van de BIB, zei dat jaren van inflatie onder het streefcijfer betekenden dat goedkoop krediet van de centrale bank "twee vliegen in één klap had geslagen" - door zowel de activiteit als de prijzen te stimuleren. Maar de zich nu voltrekkende "paradigmaverschuiving" vereiste een mentaliteitsverandering die noch gemakkelijk noch populair zou zijn, ook al waren de centrale banken hier eerder geweest en wisten zij wat zij moesten doen.

"De centrale banken kunnen niet in hun eentje voor wereldwijde groei zorgen door onder alle omstandigheden een accommoderende houding aan te nemen," zei Carstens, en hij voegde eraan toe dat de reële rentetarieven nu een tijdlang boven de neutrale ramingen moesten uitstijgen.

"Te midden van de lage inflatie is deze perceptie gemeengoed geworden. Het is er een waar centrale banken tegen moeten blijven vechten, des te meer in een inflatoire omgeving."

De BIS is meer een waakhond voor het beleid dan een spreekbuis van de centrale banken, en heeft de laatste decennia de reputatie gekregen een soort Cassandra te zijn - met name door haar vaak herhaalde en grotendeels genegeerde waarschuwingen over het gevaar van een laks monetair beleid vóór de wereldwijde bankencrash van 2007/08.

Maar deze keer staat het niet alleen.

De markten rekenen er nu al op dat de beleidsrente in de VS, het VK en de eurozone binnen 12 maanden tot ver boven het niveau van voor de pandemie zal stijgen en zien de rente van de Amerikaanse Federal Reserve tegen de zomer van 2023 op het hoogste peil sinds de baisse van 2008 staan.

Grafiek: Rentetarieven van de centrale banken van de G4 en inflatie in de OESO - https://fingfx.thomsonreuters.com/gfx/mkt/byprjbnoype/Six.PNG

Grafiek: BIS-grafiek over inflatie en lonen- https://fingfx.thomsonreuters.com/gfx/mkt/lgpdwqgmrvo/Five.PNG

REGIME WIJZIGING

In zijn jaarlijkse brief aan de aandeelhouders heeft Jamie Dimon, Chief Executive van JPMorgan, maandag gezegd dat het aantal renteverhogingen door de Fed "aanzienlijk hoger" zou kunnen uitvallen dan de markten zelfs nu nog verwachten.

En de lange-termijn beleggingsstrategen van Dimon bij JPMorgan betwijfelen of dit een flits in de pan is.

Zij wijzen op veranderingen in 40-jarige trends in lokalisatie, geopolitiek, bedrijfsmarges, demografie en klimaat en zien voor de komende 10 jaar een opwaartse druk op de reële rente.

Bovendien achten de strategen Alexander Wise en Jan Loeys het "zeer waarschijnlijk dat wij een nieuw regime zijn binnengegaan met een grotere macrovolatiliteit en een gemiddeld hogere inflatie", waardoor de inflatie op lange termijn in de loop van het decennium op gemiddeld 3% zou blijven steken. Als dat zo is, dan zou dat volgens hen een nominaal langetermijnstreefcijfer van meer dan 5,5% betekenen voor de rente op 10-jarige staatsobligaties over het hele decennium.

Paradigmaverschuivers zijn overal.

BlackRock-chef Larry Fink zei vorige maand tegen de aandeelhouders dat de oorlog in Oekraïne "een einde heeft gemaakt aan de globalisering die wij de afgelopen drie decennia hebben meegemaakt" en dat de inflatie in de toeleveringsketen, die al aan het broeien was, daardoor nog verder zou worden opgedreven.

Amundi's chief investment officer Vincent Mortier zei deze week dat het inflatieklimaat moeilijker was dan het in 15-20 jaar geweest was en dat het centraal stond bij alle opbouw van beleggingsportefeuilles.

"De opkomst van het populisme in de westerse wereld en de pandemie hebben een nationalistisch beleid gekatalyseerd om belangrijke sectoren te beschermen en hebben een periode van de-globalisering veroorzaakt, die de inflatie hoger zou moeten blijven houden dan in het vorige decennium," zei Mortier tegen de cliënten.

Wat betekent dat nu voor de staatsleningen of de fabelachtige geldboom?

In een rapport dat vermogensbeheerder Janus Henderson woensdag publiceerde, wordt gedetailleerd beschreven hoe de wereldwijde staatsschuld in de afgelopen tien jaar bijna verdrievoudigd is, hoewel het gemakkelijke monetaire beleid in verband met de opeenvolgende crises ervoor gezorgd heeft dat de rentekosten slechts met een derde gestegen zijn. Dat laatste deel van de vergelijking stond nu op het punt zich sterk aan te passen, waarschuwden zij.

Uit het rapport bleek dat de wereldwijde overheidsschulden vorig jaar met bijna 8% zijn gestegen tot 65,4 biljoen dollar, ook al heeft de daverende economische groei van na de crisis de wereldwijde schuld/BBP-ratio teruggedrongen tot 80,7% van de pandemische piek van 87,5% in 2020.

Verwacht wordt echter dat de staatsschuld dit jaar nog met bijna 10% zal stijgen tot $71,6 biljoen - en verder tot meer dan $80 biljoen in 2025.

"De grote verandering voor 2022 en daarna zullen de kosten zijn die de regeringen moeten maken om deze schuld af te lossen," concludeerde het rapport, en het voegde eraan toe dat de rentelast alleen al volgend jaar met 14,5% zal stijgen bij constante wisselkoersen.

Tijdelijk of niet, de kosten van leningen zijn weer terug in de calculus.

Grafiek: Janus Henderson Investors grafiek over stijgende schulden en rentelasten- https://fingfx.thomsonreuters.com/gfx/mkt/gkvlgqkgbpb/Three.PNG

Grafiek: Janus Henderson Investors grafiek van de staatsschuld per persoon- https://fingfx.thomsonreuters.com/gfx/mkt/movanbonypa/One.PNG

De auteur is editor-at-large voor financiën en markten bij Reuters News. Alle hier geuite meningen zijn de zijne