Het overlijden op zaterdag van Benedictus, die in 2013 de eerste paus in 600 jaar werd die aftrad in plaats van levenslang te regeren, zou een eventueel besluit om af te treden gemakkelijker moeten maken voor Franciscus en de Kerk, die al genoeg moeite heeft met het hebben van "twee pausen", laat staan drie - twee gepensioneerden en één regerende.

Het zou de huidige paus er ook toe kunnen aanzetten opnieuw te bekijken wat er gebeurt met toekomstige pausen die besluiten hun ambt neer te leggen vanwege hun hoge leeftijd in plaats van het vol te houden tot hun dood.

Franciscus is nu 86, een jaar ouder dan Benedictus was toen hij met pensioen ging. Hoewel hij een stok en een rolstoel nodig heeft, toont hij geen tekenen van vertraging. Er staan reizen gepland naar Afrika deze maand en naar Portugal in augustus.

Hij heeft duidelijk gemaakt dat hij niet zou aarzelen om ooit af te treden als zijn geestelijke of lichamelijke gezondheid hem zou beletten de 1,3 miljard leden tellende Kerk te leiden.

In een interview met Reuters op 2 juli wees hij geruchten over een aanstaand aftreden van de hand. "Het is nooit bij me opgekomen", zei hij, waarbij hij ook geruchten onder diplomaten ontkende dat hij kanker zou hebben.

De maand ervoor waren de katholieke media en sommige seculiere media verwikkeld in een golf van ongefundeerde berichten en lichtzinnige tweets waarin werd gespeculeerd dat hij binnen enkele maanden zou aftreden.

Maar nu hij in maart de 10e verjaardag van zijn verkiezing nadert, en over vier jaar het negende decennium van zijn leven, neemt de kans op aftreden toe.

Volgens de kerkwet kan een paus aftreden, maar het besluit moet worden genomen zonder druk van buitenaf, een voorzorgsmaatregel die teruggaat tot de eeuwen waarin Europese potentaten invloed uitoefenden op het pausdom.

NIET LANGER ONDENKBAAR

Nu een langere levensduur pauselijke aftredingen niet langer ondenkbaar maakt, zijn er herhaaldelijk oproepen geweest van kerkleiders om de rol van voormalige pausen te reguleren, deels vanwege de verwarring die is ontstaan door twee mannen in het wit die in het Vaticaan wonen.

Franciscus vertelde vorige maand aan een Spaanse krant dat hij niet van plan was de juridische status van emeriti pausen vast te leggen, hoewel hij eerder privé had aangegeven dat een Vaticaanse afdeling dergelijke regels zou kunnen opstellen.

De Australische kardinaal George Pell, een conservatief die dicht bij Benedictus stond, heeft geschreven dat een gepensioneerde paus weliswaar de titel "paus emeritus" kan behouden, maar dat hij weer kardinaal moet worden en bekend moet staan als "kardinaal (achternaam), paus emeritus".

Pell zei ook dat een voormalig paus geen wit mag dragen, zoals Benedictus deed, en vertelde Reuters in een interview in 2020 dat het belangrijk is voor katholieken om duidelijk te maken dat "er maar één paus is".

Academici en canonieke juristen van de Italiaanse Universiteit van Bologna die de kwestie hebben bestudeerd, zeggen dat de Kerk zelfs niet de schijn kan ophouden "twee hoofden of twee koningen" te hebben en hebben een reeks regels voorgesteld.

Volgens hen moet een voormalige paus niet terugkeren als kardinaal, zoals Pell voorstelt, maar "bisschop emeritus van Rome" worden genoemd.

Franciscus vertelde Reuters in juli dat dat precies is hoe hij genoemd zou willen worden.

In dat geval zou er wellicht geen nieuwe wetgeving nodig zijn en zou hij onder de bestaande regels voor gepensioneerde bisschoppen vallen.

Volgens de bestaande regels moeten emeriti bisschoppen "elke houding en relatie vermijden die zelfs maar zou kunnen duiden op een soort parallelle autoriteit naast die van de diocesane bisschop, met schadelijke gevolgen voor het pastorale leven en de eenheid van de diocesane gemeenschap".

Hoewel hij met pensioen was, schreef Benedictus, gaf hij interviews en werd hij, al dan niet onbewust, een bliksemafleider voor tegenstanders van paus Franciscus, hetzij om leerstellige redenen, hetzij omdat ze afkerig waren van het opgeven van de privileges van de geestelijken die de nieuwe paus wilde ontmantelen.

Franciscus vertelde Reuters dat hij niet in het Vaticaan zou blijven of terugkeren naar zijn geboorteland Argentinië, maar bescheiden zou gaan wonen in een tehuis voor gepensioneerde priesters in de Italiaanse hoofdstad "omdat het mijn bisdom is". Hij zei dat hij het in de buurt van een grote kerk zou willen hebben, zodat hij zijn laatste dagen zou kunnen doorbrengen met het aanhoren van de biecht.