In een rapport van het VN-rechtenbureau van 31 augustus wordt vastgesteld dat de "willekeurige en discriminerende detentie" door China van Oeigoeren en andere moslims aldaar misdaden tegen de menselijkheid kunnen vormen. China ontkent met klem dat er sprake is van misbruik.

De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Michelle Bachelet, wier bureau het rapport uitbracht, heeft haar termijn inmiddels beëindigd.

Haar opvolger, de Oostenrijker Volker Turk, is nog niet in Genève en er staan formeel geen vervolgmaatregelen op de overvolle agenda van de Raad, waar ook de crises in Oekraïne en Ethiopië op staan. Dat betekent dat elke actie van China wellicht op gang moet worden gebracht door een van de 47 landen die samen de raad vormen, die tot taak heeft de mensenrechten wereldwijd te bevorderen en te beschermen.

Westerse diplomaten zeiden dat een groep democratieën een aantal opties overweegt, waaronder een resolutie over China voor de eerste keer in de 16-jarige geschiedenis van de raad - een stap die een onderzoeksmechanisme zou kunnen omvatten.

Voor sommigen staat het morele gezag van het Westen op het gebied van de mensenrechten op het spel, dat de overhand heeft gehad in de decennia sedert de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 1948, die werd aangenomen in de nasleep van de miljoenen burgerdoden in de Tweede Wereldoorlog.

China heeft de laatste jaren, met enige steun van andere landen, het belang van economische rechten benadrukt, en daarmee de bezorgdheid aangewakkerd over een verzwakking van de internationale normen zoals die voor het eerst in de verklaring werden opgevat, en een verschuiving in de richting van het afleggen van rekenschap voor misbruiken.

"Als de meerderheid besluit dat het niet de moeite waard is om op te treden na de schendingen die in het (China) rapport aan de kaak worden gesteld, zou dat betekenen dat de universalistische visie op de mensenrechten op het spel staat en dat de rechtsorde wordt verzwakt," zei een westerse diplomaat.

De diplomaat voegde eraan toe dat er "intensieve besprekingen" over mogelijke vervolgacties aan de gang zijn.

"Er is een prijs voor nietsdoen, een prijs voor actie en een prijs voor een mislukte poging tot actie," zei een andere westerse diplomaat tegen Reuters, die ook op voorwaarde van anonimiteit sprak.

Rechtengroepen beschuldigen China van misbruiken tegen Oeigoeren, een hoofdzakelijk islamitische etnische minderheid die ongeveer 10 miljoen mensen telt in de westelijke regio Xinjiang, waaronder het massale gebruik van dwangarbeid in interneringskampen. De Verenigde Staten, een lid van de raad, hebben China van genocide beschuldigd.

GEDOEMD TE MISLUKKEN?

De raad, die tot en met 7 oktober bijeenkomt, heeft geen juridisch bindende bevoegdheden, maar zijn debatten brengen een verscherpte controle met zich mee en zijn acties kunnen onderzoeken op gang brengen. Soms leveren die bewijzen op voor nationale en internationale rechtbanken, zoals in het geval van een voormalige Syrische inlichtingenofficier die in januari in Duitsland gevangen werd gezet wegens door de staat gesteunde folteringen.

China, dat de publicatie van het Xinjiang-rapport had willen verhinderen, heeft via diplomatieke kabels, of demarches, in hoofdsteden sterk gelobbyd tegen eventuele vervolgacties, aldus diplomaten.

"De ontwikkelingslanden zullen alle anti-China-initiatieven van westerse landen verwerpen," zei Chen Xu, de ambassadeur van China bij de Verenigde Naties in Genève, tegen de verslaggevers. "Elk soort anti-China poging is tot mislukken gedoemd."

Het zou moeilijk zijn om een resolutie aangenomen te krijgen. Tussen 1990 en 2004 werden bij de voorganger van de raad 11 ontwerp-moties voorgesteld over de mensenrechtensituatie in China, maar geen enkele haalde het. Er zijn tekenen dat de westerse zwaai is afgenomen sinds de oprichting van de raad in 2006, te midden van een teruggang in de vrijheden wereldwijd.

"Ik weet niet zeker of ze de cijfers hebben," zei Olaf Wientzek, directeur van het kantoor in Genève van de Duitse denktank Konrad Adenauer Foundation.

Wientzek deelde met Reuters een ruwe voorspelling van de telling van de stemmen, waaruit bleek dat een motie over China met 16 tegen 14 stemmen en 17 onthoudingen zou worden verworpen. "Hoe sterker het mandaat, hoe groter de kans dat het wordt verworpen," voegde Wientzek eraan toe.

CHINA EN RUSLAND AANPAKKEN?

Andere mogelijkheden zijn het bijeenroepen van een zogenaamde "bijzondere zitting" van de Raad - een actie die minstens een derde van de stemmen in de Raad nodig heeft om aangenomen te worden. Een andere mogelijkheid is een mondelinge veroordeling, of "gezamenlijke verklaring" - een zwakkere stap, maar een die geen minimum aantal stemmen vereist om aangenomen te worden.

Het dilemma China waarmee de democratieën worden geconfronteerd, wordt nog gecompliceerder door oproepen van NGO's voor een parallelle motie waarin een onafhankelijke deskundige wordt opgedragen het toezicht op de mensenrechten in Rusland op te voeren.

Het gelijktijdig optreden tegen Rusland en China zou volgens diplomaten het risico kunnen inhouden van een grotere antidemocratische alliantie op het gebied van de mensenrechten. Rusland werd in april uit de raad geschorst wegens zijn invasie in Oekraïne in februari, maar blijft actief in informele vergaderingen. Rusland heeft gezegd dat het is opgestapt en ontkent burgers in Oekraïne te hebben gedood.

Het valt nog te bezien welke rol het nieuwe hoofd van de U.N. voor de rechten Turk zal spelen ten opzichte van China, nadat Bachelet kritiek te verduren kreeg omdat hij te soft zou zijn. Ambtenaren van de V.N. hebben gezegd dat hij niet onmiddellijk in Genève wordt verwacht, maar dat hij later aan de vergadering zou kunnen deelnemen.