Libische verkiezingen mislukken zonder plan om uit crisis te geraken

Het Libische parlement heeft gezegd dat de geplande presidentsverkiezingen van vrijdag niet zullen doorgaan, waardoor het internationaal gesteunde vredesproces in chaos vervalt en het lot van de interim-regering twijfelachtig wordt.

De kiescommissie stelde voor de stemdatum met een maand uit te stellen, waarmee zij een uitstel bevestigde dat alom werd verwacht vanwege meningsverschillen over de regels, onder meer over de verkiesbaarheid van verscheidene kandidaten die verdeeldheid zaaien.

Uit de meningsverschillen bleken de beperkingen van een presidentsverkiezing waarbij alle kandidaten als winnaar uit de bus komen en waarbij kandidaten betrokken zijn die in grote delen van het land als onaanvaardbaar worden beschouwd, waaronder de zoon van de overleden heerser Muammar Kadhafi en een militaire leider die Tripoli heeft aangevallen.

Op het spel staat een vredesproces dat gezien werd als de beste hoop in jaren om een eind te maken aan het decennium van chaos en geweld dat Libië heeft overspoeld sinds een door de NAVO gesteunde opstand Kadhafi in 2011 verdreef.

Grote aantallen Libiërs hadden zich reeds laten registreren voor stemkaarten voor de verkiezingen, in wat politici aan alle kanten in Libië hebben gezegd als een teken van een sterk verlangen van de bevolking naar een stemming. De ambassadeur van de VS zei woensdag dat het streven naar verkiezingen een prioriteit moet blijven.

Nu in Tripoli en andere westelijke gebieden gewapende groepen op de been zijn gekomen, dreigt het mislukken van het verkiezingsproces de plaatselijke geschillen echter te verergeren en een nieuwe ronde van gevechten uit te lokken.

Geschillen over de te volgen weg zouden ook het bredere, door de V.N. gesteunde vredesproces tussen de belangrijkste oostelijke en westelijke kampen van Libië, die sinds vorig jaar een staakt-het-vuren hebben gehandhaafd, ongedaan kunnen maken.

Hernieuwde conflicten zouden ook kunnen leiden tot meer frequente of uitgebreide stopzettingen van de olieproduktie door gewapende groepen, waardoor de staatsfinanciën zouden worden getroffen. Een groep heeft deze week drie grote velden stilgelegd.

Sommige figuren in het oosten hebben gewaarschuwd voor een nieuwe afscheidingsregering, die Libië zou doen terugkeren naar de verdeeldheid tussen strijdende administraties die duurde van de laatste verkiezingen in 2014 tot de installatie van de huidige interim-regering.

Turkije en regionale tegenstanders die in Libië tegengestelde partijen steunden, hebben onlangs hun betrekkingen verbeterd, wat het risico vermindert dat zij via plaatselijke proxies een terugkeer naar oorlog zullen aansturen, zeggen analisten.

Fracties, kandidaten en buitenlandse mogendheden hebben achter de schermen overleg gepleegd over de vraag of de verkiezingen met een kort uitstel toch doorgang kunnen vinden, dan wel of een langer uitstel nodig is om overeenstemming te bereiken over de rechtsgrondslag van de stemming.

Intussen is ook de status van de interim-regering, die in maart in het kader van hetzelfde vredesproces werd geïnstalleerd, in gevaar, nu het parlement in het oosten in september het vertrouwen in die regering heeft opgezegd.

DISPUTES

De verklaring van de verkiezingscommissie van woensdag voegde eraan toe dat het mandaat van de regering op vrijdag zou aflopen. Andere belangrijke facties en politieke instellingen kunnen echter vasthouden aan de regering, die ook door de Verenigde Naties wordt erkend.

De verkiezingen waren oorspronkelijk uitgeschreven via een door de Verenigde Naties gesteunde routekaart, die voorzag in gelijktijdige parlements- en presidentsverkiezingen op 24 december, de nationale feestdag van Libië.

Er was echter geen overeenstemming over de grondwettelijke basis voor de verkiezingen of over de regels tussen de versplinterde politieke instellingen.

Een wet die in september door parlementsvoorzitter Aguila Saleh was uitgevaardigd en die de presidents- en parlementsverkiezingen naar verschillende data verplaatste, werd door andere leidende facties verworpen, maar vormde toch de basis van het streven naar verkiezingen.

Met weinig overeenstemming over de regels, of over wie ze zou handhaven of geschillen zou beslechten, leidde de intrede van zeer verdeelde kandidaten in de presidentiële race tot de ineenstorting van het proces.

Het hoofd van de verkiezingscommissie, Emad Sayeh, zei in een verklaring dat het proces in de problemen was gekomen omdat de regels niet geschikt waren om beroepen en geschillen over de verkiesbaarheid te behandelen.

De drie meest prominente kandidaten, de oostelijke commandant Khalifa Haftar, Saif al-Islam Gaddafi en interim-premier Abdulhamid al-Dbeibah, waren ook de drie meest verdeelde.

Haftar was voor velen in het westen van Libië onaanvaardbaar na zijn aanval van 2019-20 op Tripoli die delen van de hoofdstad in puin legde. Kadhafi werd door een rechtbank in Tripoli veroordeeld wegens oorlogsmisdaden en wordt verafschuwd door velen van degenen die in de opstand van 2011 vochten.

Dbeibah had bij zijn installatie als premier beloofd dat hij niet aan verkiezingen zou deelnemen, en het feit dat hij in de aanloop naar de stemming als premier is blijven werken, heeft veel van zijn rivalen ertoe gebracht te zeggen dat hij een oneerlijk voordeel had.